Lễ cưới cổ truyền của người Khmer- Tái hiện một không gian cổ tích: Nghi thức cắt hoa cau và “chỉ dấu” của tình yêu chung thủy (Bài 2)
Nghi lễ cắt hoa cau là một lễ thức trang nghiêm không thể thiếu trong đám cưới của người Khmer
Những chùm hoa cau được bó lại bằng chỉ hồng, chia thành 3 bình hoa. Mỗi bình hoa cau mang một ý nghĩa riêng. Bình hoa trưởng cao nhất, lớn nhất mang 21 nụ hoa thể hiện lòng biết ơn cha. Bình hoa thứ nhỏ hơn, có 12 nụ hoa thể hiện lòng biết ơn mẹ. Bình hoa út nhỏ nhất, thấp nhất thể hiện tấm lòng biết ơn người anh (hoặc chị).
Cả 3 bó hoa cau tượng trưng cho công cha, nghĩa mẹ, công ơn của anh chị trong quá trình dưỡng dục người con gái cho đến tuổi trưởng thành. Trong nghi lễ cắt hoa cau, nghệ nhân sử dụng đàn Cha pay Đôn vêng (nhạc cụ của người Khmer), vừa đàn vừa hát những lời ca thể hiện công ơn dưỡng dục của cha mẹ. Cổ tích và hiện thực, thông qua nghệ thuật đã hòa quyện chặt vào nhau ở nghi lễ này.
-Hầy ơi (Hò ơi)! Con gái mẹ đẹp đầy trí thông minh…ơi! Mẹ cắt hoa cau 19 lượng 3 Báth (chỉ)- (Đơn vị tính là “chỉ”)…,lên núi, xuống núi đi vào trong cung. Hay ơi! Nhận 36 loại trái cây…ơi…Hầy ơi! Con gái mẹ đẹp đầy trí thông minh…ơi! Mẹ cắt hoa cau 19 lượng 2 Báth…ơi, lên núi, xuống núi đi vào trong cung…ơi, 19 lượng 2 Báth…Hầy ơi! Nhận “ Sla-tho”(vật cúng tế)…Hầy ơi! Con gái mẹ đẹp đầy trí thông minh…ơi. Mẹ cắt hoa cau 19 lượng 1 Báth…ơi, lên núi, xuống núi đi vào trong cung…ơi, 19 lượng 1 Báth…Hay ơi…bù đắp hồn vía cho con.
Cũng trong tháng Phol kun ở vùng Tam Sóc-Tà Âng (huyện Mỹ Tú-Sóc Trăng), chúng tôi được chứng kiến nghi lễ chà răng (Biem) – một nghi lễ cưới cổ truyền cũng bắt nguồn từ cổ tích Pras Thông – Neang Neack (hoàng tử thông và công chúa rồng). Một câu chuyện huyền thoại của người Khmer.
Để thực hiện được nghi lễ này phải tìm lá thuốc, giã và nấu thuốc. Tên của thứ thuốc này cũng chính là tên của nghi lễ: Bốck leack – thuốc dấu. Muốn nấu thuốc thì phải giã thuốc…,và ai sẽ là người được chọn để giã thuốc!? Đó chính là những thiếu nữ có đức hạnh-được gia đình cô gái lựa chọn để tiến hành nghi lễ này dưới sự điều khiển của vị Acha pờ-lịa. Những thiếu nữ giã thuốc trong tiếng đàn, tiếng hát…
Lễ cưới cổ truyền của người Khmer tạo nên một bản sắc văn hóa riêng
-Giã thuốc dấu trong cối/ Giã rồi trộn đều để chà răng/Giã thuốc dấu bên gốc cây trâm bầu/ Những nàng qua đường cũng tiếp giã/ Chọn bốn nàng mặc áo xanh lá/ Giúp anh giã thuốc dùng để chà răng/ Cùng nhau giã thuốc làm răng cho cháu bà.
Ở miền cổ tích của người Khmer, nghi lễ này diễn xướng lại việc dùng thuốc dấu chà bỏ răng nanh của công chúa rồng, hòng ngăn ngừa việc phun nọc độc có thể làm hại con người, thuốc dấu cũng giúp chú rể vốn khác loài với công chúa rồng không bị tổn hại bởi nọc độc.
Ở góc độ văn hóa, đây là một lễ thức giáo huấn cho đôi vợ chồng. Thuốc được “đánh dấu” trên răng của chàng trai, nhắc nhở chàng rằng, từ giờ trở đi đã có vợ, lời ăn tiếng nói phải rõ ràng, đứng đắn, không lả lơi, đùa cợt. Với cô gái, từ đây trở đi cần thực hiện tốt bổn phận của một người vợ, của một người con dâu. Dấu thuốc cũng chính là “dấu chỉ” của một tình yêu chung thủy, bền chặt như tình yêu của Pras Thông và Neang Neack.
