Ý nghĩa tranh Đám cưới chuột của làng tranh dân gian Đông Hồ

Làng Tranh Đông Hồ – Bắc Ninh

Làng tranh Đông Hồ xưa là làng nghề nổi tiếng về tranh dân gian, thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh cách Hà Nội chừng trên 25 km. Làng Đông Hồ (đôi khi dân địa phương chỉ gọi là làng Hồ) nằm trên bờ nam sông Đuống, cạnh bến đò Hồ, nay là cầu Hồ.

Quanh năm rất nhiều khách du lịch trong ngoài nước đến làng tranh Đông Hồ thăm và mua tranh Đông Hồ làm kỷ niệm. Một số khách sạn, nhà hàng từ Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh cũng về đây đặt những bức tranh khổ lớn để trang trí cho cách phòng khách, hoặc phòng ăn lớn. Từ 

Làng Đông Hồ nằm ngay sát bờ sông Đuống, ngày xưa chỉ cách sông một con đê, đó là ý trong câu “Có sông tắm mát có nghề làm tranh”. Ngày nay, do sự bồi lấp của dòng sông nên từ đê ra đến mép nước giờ khá xa.

Những bức tranh Đông Hồ nổi tiếng

Tranh Đông Hồ khá gần gũi với đại đa số dân chúng Việt Nam, nhắc đến hầu như ai cũng đều biết cả. Tranh Đông Hồ gần gũi còn vì hình ảnh của nó đã đi vào thơ, văn trong chương trình giáo dục phổ thông.

“Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong
Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp”

Những bức tranh nổi tiếng và được nhiều người biết đến như tranh: Đàn Lợn ; Chuột rước đèn; “Thầy đồ cóc” hay là “Ếch đi học”; Đại cát (việc tốt lành hay là may mắn lớn), bản in bằng khuôn gỗ khắc; Tranh “Lý Ngư vọng nguyệt” (cá chép trông trăng) ý nói người học trò mong mỏi học tập rồi thi đỗ ví như “cá vượt vũ môn” hóa thành rồng; “Hái dừa” hay là “Hứng dừa”; Tranh “Mục đồng thổi sáo”; “Mục đồng học bài”.

 Một trong những bức tranh nổi tiếng nhất của dòng tranh dân gian này chính là bức tranh Đám cưới chuột.

Nguồn gốc ra đời bức tranh Đám cưới chuột

Có lịch sử khoảng 500 năm tuổi, bức tranh Đám cưới chuột mang nội dung vừa hài hước, vừa châm biếm sâu xa.

Bức tranh hài hước ở chỗ, làm sao lại có con chuột đi rước dâu, lấy vợ? Người nghệ nhân dân gian dã thổi hồn vào bức tranh, nhân hóa loài chuột để chúng mang dáng dấp con người, cũng biết làm đám cưới, lấy vợ. Châm biếm ở chỗ, chú rể chuột kia muốn đón dâu lại phải mang chim, mang cá cống cho mèo. ►Xem chi tiết: Quà tặng tết năm nay

Bức tranh dân gian Đông Hồ – Đám cưới chuột được in trên chất liệu giấy điệp (hay còn gọi là giấy dó)

Con mèo trong bức tranh đại diện cho tầng lớp thống trị, bóc lột trong xã hội xưa. Những chú chuột là hình ảnh ẩn dụ cho người nông dân lam lũ, thật thà, chất phác. Bức tranh không có chú thích gì. Nhưng bất cứ ai nhìn thấy cũng nhận ra sự ẩn dụ tinh tế của người nghệ nhân dân gian. Loài chuột vốn ranh ma, tinh quái, đa nghi, luôn cảnh giác với loại mèo – kẻ thù không đội trời chung, lại hóm hỉnh châm biếm mèo tham của hối lộ. Chính vì thế, bức tranh Đám cưới chuột ra đời nhằm châm biếm đả kích sâu sắc về chế độ phong kiến bất công, cổ hủ, thối nát, luôn chèn ép những người nông dân hiền lành “một nắng hai sương”.

Trong bức tranh đông hồ đám cưới chuột có bao nhiêu con vật?

Nhóm Chuột và Mèo: Bức tranh gồm có 12 con chuột và 1 con mèo

Nhóm con vật khác: Ngoài chủ đạo là chuột và mèo, thì bức tranh còn có những loài vật khác. Cụ thể: 1 con chim, 1 con cá và 1 con ngựa. 

Bức tranh được chia làm hai phần với 12 con chuột và một con mèo. Tầng trên là cảnh chuột dâng lễ cho mèo. Con mèo được vẽ ở góc tầng trên phía tay mặt, rất to, oai vệ đang đưa tay ra nhận lễ vật. Với bốn con chuột, con đi đầu hai tay dâng lên một con chim. Cong người, đuôi gập lại trông vẻ sợ sệt. Con thứ hai xách một con cá đang tiến theo sau. Mắt nhìn con mèo vẻ khép nép sợ sệt không kém gì con đầu. Hai con đi cuối thổi kèn nhưng ở tư thế đề phòng bất trắc, khi có chuyện là “vọt” nhanh.

Tầng dưới là cảnh đón dâu với tám con chuột. Dẫn đầu là con chuột đực, đầu đội mũ cánh chuồn. Mình mặc áo thụng xanh, chân đi hia. Ngồi trên lưng con ngựa hồng, quay nhìn về sau vẻ mặt vênh lên tự đắc. Bởi vì đỗ tiến sĩ vinh quy lại cưới được vợ đẹp.

Theo hầu phía sau là một con chuột đen cầm lọng. Và một con chuột nửa đen nửa trắng cầm biển đề hai chữ “nghinh hôn”. Con cầm lọng vẻ nghiêm trang, con cầm biển thì tinh nghịch luôn quay đầu trở lại nhìn kiệu cô dâu.

Bốn con chuột khác thì khiêng kiệu, hai con đi trước nhìn thẳng về phía trước. Hai con đi sau thì quay nhìn lại phía sau. Cô dâu chuột ngồi trong kiệu cũng vấn khăn, mặc áo gấm xanh. Nhìn chồng đang cưỡi ngựa đi phía trước vẻ tự hào mãn nguyện.

Bố cục của bức tranh đám cưới chuột

Điểm đặc biệt của bố cục bức tranh Đám cưới chuột của làng tranh Đông Hồ đó là bố cục tranh theo tuyến tính tròn (hoặc tuyến tính hình chữ U nằm ngang). Nó vừa như một câu chuyện kể có tính nối tiếp (từ chỗ đám chuột đi cống mèo đến đi đón dâu), vừa thể hiện một vòng tuần hoàn của lẽ sống. Theo họa sỹ Lê Quốc Việt, tác giả cuốn sách Nghệ thuật Đồ họa cổ Việt Nam, tuyến tính chữ U này là một vòng tròn khép kín, một tuyến tính rất thanh bình yên ả, rất ngay ngắn và quy củ. Vòng tròn hoàn mỹ đó đã góp phần nói lên nội dung tư tưởng của bức tranh.

Chuột ôm Namecard do Golden Gift Việt Nam chế tác

Nói về không gian xoay vòng này, họa sỹ, nhà phê bình Phan Cẩm Thượng, đồng tác giả cuốn sách Nghệ thuật Đồ họa cổ Việt Nam cho biết: “Tranh dân gian Việt Nam nói chung đều sử dụng không gian hai chiều, tức là không có chiều sâu thứ ba. Có hai loại không gian được áp dụng là thấu thị phi điểu (tức là nhìn như con chim bay trên trời nhìn xuống đất). Loại thứ hai là thấu thị tẩu mã (tức là nhìn như ngồi trên lưng ngựa mà thấy cảnh vật dàn trải sau lưng). Bức tranh Đám cưới chuột dùng lối không gian dàn trải thứ hai này”.

Theo Nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam cho biết: Bố cục tranh Đông Hồ chặt chẽ đến mức, ông từng thử bỏ một vài chi tiết nhằm tạo sự mới mẻ cho tranh nhưng người xem vẫn yêu thích các bức nguyên bản hơn.

Ý nghĩa Tranh đám cưới chuột Đông Hồ trong dân gian

Với hai tuyến nhân vật là chuột và mèo cùng đợc xây dựng chung trong một bức tranh, tùy từng góc nhìn mà ý nghĩa tranh đám cưới chuột Đông Hồ có thể được hiểu dưới 3 góc độ như:

Bức Tranh đám cưới chuột phản ánh nét văn hóa dân tộc

Bức tranh đám cưới chuột sử dụng màu sắc chủ đạo như đỏ, xanh, vàng, hiện lên khung cảnh đám cưới rực rỡ, nhộn nhịp. Mặt khác với nhân vật mèo, dù chuột có thể là kẻ thù “không đội trời chung” của nó, song mèo vẫn tỏ vẻ hài lòng, tán đồng ngày lễ lớn của đôi vợ chồng trẻ.

Qua tranh, ở phía tích cực bạn có thể nhận thấy một phần bản sắc văn hóa Việt Nam thời xưa. Ứng với các hình ảnh tượng hình, tượng thanh như ô, lọng, khèn, đoàn rước dâu kéo dài… Tranh đám cưới chuột khiến người ta nhớ lại những ngày tháng. Khi đám cưới không còn chỉ là việc riêng của một cá nhân, một gia đình. Mà nó còn là công việc trọng đại của một xóm làng, một xã hội thu nhỏ.

Bức tranh thể hiện ý nghĩa cộng sinh phát triển

Ngoài phản ánh nét văn hóa dân tộc thì sự cộng sinh cùng nhau phát triển cũng là một trong những ý nghĩ lớn mà tranh đông hồ đám cưới chuột hướng tới. Theo giáo sư Ngô Đức Thịnh, thuộc Viện Nghiên Cứu văn hóa thì hình ảnh chuột mang lễ vật đến dâng tặng cho mèo còn có ý nghĩa: tôi muốn tồn tại thì anh cũng cần phải tồn tại và tôi hạnh phúc thì anh cũng phải được hưởng niềm vui ấy. Đây như một bản thỏa thuận ngầm về sự sinh sôi giữa hai mặt đối lập, mà ở đó đích đến cuối cùng của nó đều là sự cam kết cùng nhau tồn tại, cùng nhau phát triển.

Hình ảnh chú Chuột trong dân gian là loài vật nhanh nhẹn, mềm dẻo, dễ dàng thích nghi với môi trường, hoàn cảnh sống.

Tư duy rộng hơn thì đó âu có lẽ cũng chính là bản tính dĩ hòa bị khí của người Việt, một dân tộc có những con người mềm dẻo, dễ thích ứng với xã hội, ưa chuộng lỗi sống hòa bình, hợp tác để cùng nhau đi lên.

Ý nghĩa châm biếm tranh đám cưới chuột

Ngoài mặt tích cực của tranh, thì chiều ngược lại. Bạn sẽ thấy bức họa chính là lời châm biếm sâu sắc. Đến chế độ phong kiến tàn ác, lạc hậu. Cụ thể, mèo được xây dựng với hình tượng béo tốt, mặt nghiêm nghị tỏ vẻ như khó chịu. Xong tay vẫn chìa ra để nhận hối lộ, còn nhân vật chuột bé nhỏ. Vừa phải khèn trống đi cống nạp, vừa phải khép nép dò xét tình hình để ứng biến linh hoạt. Toàn cảnh bức tranh cho ta thấy rằng kẻ yếu hèn. Thì luôn là những kẻ phải chịu bất công và thiệt thòi

Ứng với xã hội loài người ngày nay, dù chế độ phong kiến đã kết thúc song tình trạng đút lót vẫn còn tồn tại ở rất nhiều nơi. Vì vậy ở các công ty, doanh nghiệp bức tranh đông hồ đám cưới chuột vẫn là một trong những bức họa treo tường được ưu tiên lựa chọn. Để nhắc nhở, răn đe những người có chức có quyền sống sao cho phải lẽ.

Hình tượng loài chuột trong văn hóa dân gian Việt Nam

Đứng đầu trong 12 con giáp, Chuột là linh vật tượng trưng cho người Tuổi Tý. Chuột trong văn hoá dân gian gắn liền với sự nhanh nhẹn, thông minh. Theo phong thuỷ, chuột tượng trưng cho sự sung túc, thịnh vượng. Trong văn hóa Việt Nam, chuột tồn tại sóng đôi với nghề nông nghiệp lúa nước.

Bài trí tượng Chuột phong thủy

Với những ý nghĩa của loài chuột trong văn hóa dân gian và trong phong thủy, những sản phẩm liên quan đến chuột được nhiều người tìm mua trong dịp năm mới sắp đến.

{{https://quavang.vn/products/tuong-chuot-phong-thuy-ma-vang,https://quavang.vn/products/tuong-chuot-sung-tuc-ma-vang,https://quavang.vn/products/tuong-chuot-chieu-tai-tan-loc-size-be}}

Ngoài việc tìm mua bức tranh Đám cưới chuột treo trong nhà, mọi người còn tìm đến các bức tượng Chuột phong thủy mạ vàng để hút thêm tài lộc, giúp gia chủ có thêm của cải, gia đạo êm ấm, con đường sự nghiệp thêm hanh thông, rộng mở. Tuy nhiên, cần chú ý khi bài trí tượng Chuột phong thủy trong nhà sao cho hợp phong thủy và phát huy tác dụng nhất.

Tượng Chuột phong thủy mạ vàng do Golden Gift Việt Nam chế tác là dòng quà tặng được nhiều khách hàng ưa chuộng nhất bởi không chỉ mang ý nghĩa tốt lành mà còn có giá trị thẩm mỹ cao, sang trọng, đẳng cấp khi được mạ vàng.

Tân Việt/Golden Gift Việt Nam