Giang Tây – Wikipedia tiếng Việt

Giang Tây (tiếng Trung: 江西; bính âm: ; Wade–Giles: Chiang1-hsi1; tiếng Cám: Kongsi) là một tỉnh nằm ở đông nam Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Năm 2018, Giang Tây là tỉnh đông thứ mười ba về số dân, đứng thứ mười sáu về kinh tế Trung Quốc với 46,4 triệu dân[1], tương đương với Tây Ban Nha[2] và GDP đạt 2.198 tỉ NDT (332,2 tỉ USD) tương ứng với Colombia hay Philippines.[3]

Giang Tây trải dài từ bờ Trường Giang ở phía bắc đến các khu vực cao hơn ở phía nam và phía đông, tỉnh có ranh giới giáp với An Huy ở phía bắc, Chiết Giang ở phía đông bắc, Phúc Kiến ở phía đông, Quảng Đông ở phía nam, Hồ Nam ở phía tây, và Hồ Bắc ở phía tây bắc. Tên gọi “Giang Tây” bắt nguồn từ tên một đạo dưới thời Nhà Đường được lập vào năm 733, Giang Nam Tây đạo (江南西道, đạo phía tây Giang Nam).[4] Giản xưng của Giang Tây là Cám (赣), theo tên sông Cám chảy từ phía nam lên phía bắc tỉnh rồi đổ vào Trường Giang. Giang Tây cũng được gọi là “Cám Bà đại địa” (贛鄱大地) nghĩa là “vùng đất lớn của sông Cám và hồ Bà Dương”.

Vào thời kỳ nhà Hạ và nhà Thương ở Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên, địa phận Giang Tây thuộc văn minh Trường Giang cổ đại, độc lập với văn minh Hoàng Hà cổ đại, đây là một nền văn minh nông nghiệp và tăng trưởng về đồng điếu, là vùng mở màn có nền văn minh lúa gạo tiên phong trên quốc tế ( huyện Vạn Niên ở Giang Tây đã có lịch sử dân tộc trồng lúa khoảng chừng 12.000 năm ). [ 5 ]. Cư dân tại Giang Tây khi đó là người Bách Việt .

Vào thời Xuân Thu, phần phía bắc của tỉnh Giang Tây ngày nay nằm trên biên giới phía tây của nước Ngô. Trong thời kỳ này, sử sách có ghi lại hai điểm định cư tại Giang Tây là Ngải (艾) và Phan 番, sau viết là 潘). Sau khi nước Việt chinh phạt nước Ngô vào năm 477 TCN, nước Sở đã nắm quyền kiểm soát bắc bộ Giang Tây. Nước Sở chinh phục nước Việt vào năm 333 TCN, song bản thân nó lại bị nước Tần thôn tính vào năm 223 TCN.

Sau khi thống nhất Trung Quốc, triều đình Nhà Tần đã lập nên Cửu Giang Q. bao trùm phần nhiều Giang Tây, trị sở của Q. này nay thuộc Thọ huyện tại tỉnh An Huy, bảy huyện thuộc Q. này được thiết lập tại vùng thuộc Giang Tây ngày này. Tuy nhiên, Cửu Giang Q. hoạt động giải trí không hiệu suất cao và đã chấm hết sống sót ngay sau khi Nhà Tần sụp đổ .Khoảng năm 202 TCN, thời Hán Cao Tổ, triều đình Nhà Hán đã thiết lập Dự Chương Q. ( sông Cám trước đây gọi là sông Dự Chương ), trị sở của Q. này đặt tại Nam Xương ( ý là ” Xương đại nam cường ” và ” Nam phương xương thịnh ” ), đây cũng là Q. tiên phong mà những triều đại Trung Quốc thiết lập riêng cho Giang Tây. Dự Chương quản trị 18 huyện, cương vực đại thể tương tự với Hồ Nam thời nay. Các thành phố lớn tại Giang Tây lúc bấy giờ là Nam Xương, Cống Châu, Cát An đã được tăng trưởng từ những huyện thành vào thời hạn đó. Dưới thời Hán Vũ Đế, toàn nước được chia thành 13 châu, Dự Chương Q. được quy thuộc Dương châu. Thời Tam Quốc, Giang Tây thuộc quyền quản trị của Đông Ngô. Năm 291 SCN, vào thời Tây Tấn, Giang Tây được nâng thành một châu riêng là Giang châu ( 江州 ). Thời Nam-Bắc triều, Giang Tây nằm dưới quyền trấn áp của những Nam triều .Thời nhà Tùy, triều đỉnh sửa đổi chính sách châu huyện thành chính sách châu quận huyện, trên địa phận Giang Tây lúc đó có bảy Q. và 24 huyện. Dưới thời Nhà Đường, những Q. bị bãi bỏ và đều trở thành ” châu “, Giang Tây khi đó có 8 châu ( Hồng châu, Nhiêu châu, Kiền châu, Cát châu, Giang châu, Viên châu, Phủ châu, Tín châu ) và 37 huyện. Năm Trinh Quán thứ nhất thời Đường Thái Tông, toàn nước được chia thành 10 đạo, Giang Tây thuộc Giang Nam đạo. Đến năm 733, Đường Huyền Tông kiểm soát và điều chỉnh thành 15 đạo, tám châu trên địa phận Giang Tây phụ thuộc Giang Nam Tây đạo. Tên gọi ” Giang Tây ” cũng bắt nguồn từ đạo này
Sau khi Nhà Đường sụp đổ vào năm 907, Trung Quốc bị phân liệt trong thời Ngũ Đại Thập Quốc. Đầu tiên, Giang Tây thuộc nước Ngô, sau đó thuộc nước Nam Đường. Cả hai nước đều đặt quốc đô ở Nam Kinh ngày này, ở xa về phía hạ lưu Trường Giang. Năm Giao Thái thứ nhất, Nam Đường Nguyên Tông Lý Cảnh quyết định hành động thiết lập nam đô tại Hồng châu, vì vậy đã thăng Hồng châu thành Nam Xương phủ .Đến thời Nhà Tống, đơn vị chức năng trên cấp châu được chuyển thành lộ, khu vực Giang Tây có 9 châu, 4 quân, 68 huyện, đại bộ phận phụ thuộc Giang Nam Tây lộ, tuy nhiên có một bộ phận phụ thuộc Giang Nam Đông lộ .Vào thời Nhà Nguyên, triều đình thiết lập Giang Tây đẳng xứ hành trung thư tỉnh ( 江西等处行中书省 ), địa hạt bao trùm tuyệt đại bộ phận Giang Tây thời nay ( một bộ phận phía đông bắc chịu ràng buộc Giang Chiết đẳng xứ hành trung thư tỉnh ) và hầu hết tỉnh Quảng Đông lúc bấy giờ. Các hành tỉnh thời Nguyên được chia thành những lộ, trực lệ châu, châu và huyện. Tại Giang Tây, có 13 lộ là Long Hưng, Cát An, Nam Khang, Cống Châu, Kiến Xương, Giang Châu, Bam An, Thụy Châu, Viên Châu, Lâm Giang, Phủ Châu, Nhiêu Châu, Tín Châu cùng hai trực lệ châu là Nam Phong và Duyên Sơn, cùng với 48 huyện, 16 huyện cấp châu. Từ thời Trung Đường trở đi, Giang Tây đã có bước tăng trưởng lớn về kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống. Vào thời ba triều Tống, Nguyên, Minh, Giang Tây là một trong những tỉnh phồn vinh nhất Trung Quốc. Điều này bộc lộ trong nông nghiệp như sản xuất lương thực hay thủ công nghiệp như đồ sứ và những góc nhìn kinh tế tài chính khác. [ 6 ]
Buôn bán đồ sứ tại Cảnh Đức Trấn thời Nhà ThanhĐến thời Nhà Minh, về cơ bản vẫn giữ lại chính sách hành chính thời Nguyên, tuy nhiên đổi hành trung thư tỉnh thành bố chính sứ ti, đổi lộ thành phủ và đổi châu thành huyện. Giang Tây bố chính sử ti về cơ bản tương tự với Giang Tây thời nay, có thẩm quyền so với 13 phủ là Nam Xương, Thụy Châu, Nhiêu Châu. Nam Khang, Cửu Giang, Quảng Tín, Phủ Châu, Kiến Xương, Cát An, Viên Châu, Lâm Giang, Cống Châu, Nam An ; những phủ được chia tiếp thành 78 huyện. Sau khi Quảng Đông tách thành một bố chính sứ ti riêng, ranh giới của Giang Tây từ đó có rất ít biến hóa. Khi đó, những cơ quan hành chính tối cao là Thừa tuyên bố chính sứ ti, đề hình án sát sứ ti, dô chỉ huy sứ ti, tam ti phân biệt do triều đình trung ương trực tiếp trấn áp, phân quyền quản lý. Ngoài ra, còn có ba vị thế phiên vương ( Ninh vương, Hoài vương và Ích vương ) phân phong tại Giang Tây, lần lượt tại Nam Xương phủ, Nhiêu Châu phủ ( Bà Dương ), và Kiến Xương phủ ( Nam Thành ) .Đến thời Nhà Thanh, triều đình đổi Giang Tây bố chính sứ ti thành Giang Tây tỉnh, cơ bản vẫn thi hành chính sách hành chính của Nhà Minh. Tăng thêm ba huyện cấp thính là Liên Hoa tại Cát An phủ, Đồng Cổ tại Nam Xương phủ, Kiền Nam tại Cám Châu phủ đồng thời thăng Ninh Đô huyện thành châu thường trực tỉnh. Người đứng đầu những tỉnh thời Thanh là tuần phủ, bên dưới là những chức vụ thừa tuyên bố chính sứ ti và đề hình án sát sứ ti, đảm nhiệm những yếu tố về dân chính, kinh tế tài chính và giám sát tư pháp .Thời kỳ Minh Thanh, Giang Tây nằm trên tuyến giao lộ nam-bắc rất phồn thịnh giữa Quảng Đông và lưu vực Trường Giang, khiến những thành thị của Giang Tây dọc theo tuyến đường này cũng có được sự phồn vinh. Đồng thời, do chủ trương ” Giang Tây điền Hồ Quảng ” và ” Hồ Quảng điền Tứ Xuyên “, dân cư Giang Tây đã di cư đến những tỉnh có tỷ lệ dân số thấp như Hồ Nam, Hồ Bắc, Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam và Quý Châu. Trong thời hạn này, hình thành thương bang ” Giang Hữu “, đứng thứ 3 trong thập đại thương bang trên toàn nước. Đồng thời, Cảnh Đức trấn là một trong tứ đại danh trấn trên toàn nước .Thời kỳ Trung Hoa Dân Quốc, những phủ, châu và thính đều được chuyển thành huyện, Giang Tây khi đó có tổng số 81 huyện. Đến năm 1926, quân Bắc phạt tiến đến và đồn trú tại Nam Xương, chính thức xây dựng thành phố Nam Xương. Năm 1934, huyện Vụ Nguyên của An Huy được sáp nhập vào Giang Tây, đến năm 1947 lại trả cho An Huy, đến năm 1949 lại nhập vào Giang Tây. Ngay 1 tháng 8 năm 1927, tại Giang Tây nổ ra khởi nghĩa Nam Xương, khởi đầu Nội chiến Trung Quốc. Sau đó, trên địa phận Giang Tây và những tỉnh lân cận, Cộng sản đảng đã thiết lập căn cứ địa cách mạng Tĩnh Cương Sơn, căn cứ địa cách mạng Tương-Việt-Cám, căn cứ địa cách mạng Mân-Chiết-Cám, căn cứ địa cách mạng Tương-Ngạc-Cám và căn cứ địa cách mạng Trung ương .

Năm 1931, Cộng sản đảng đã tuyên bố thành lập Cộng hòa Xô viết Trung Hoa tại Thụy Kim, đổi tên Thụy Kim thành Thụy Kinh, đây là thủ đô của chính phủ trung ương, được gọi là “Hồng sắc thủ đô” hoặc “Hồng đô”. Trong thời gian chế độ này hoạt động, chính phủ trung ương đã ban hành hiến pháp, phát hành tiền tệ, thiết kế quốc kỳ, và gọi các khu vực do mình kiểm soát là khu Xô viết (苏区, Tô khu). Do Quốc Dân đảng giành được thắng lợi trong cuộc đàn áp cộng sản lần thứ 5, chính phủ trung ương của Cộng hòa Xô viết Trung Hoa đã buộc phải sơ tán khỏi khu Xô viết Trung ương Giang Tây từ tháng 10 năm 1934. Năm 1933, chính phủ Quốc dân tại Nam Xương của Quốc Dân đảng đã phát động Tân sinh hoạt vận động, về sau lan rộng trên toàn quốc. Năm 1936, sau khi thông tuyến đường sắt Việt-Hán đi từ Quảng Đông đến Hồ Nam, Giang Tây đã mất vị thế quan trọng là nằm trên trục giao thông bắc-nam. Năm 1937, khi tuyến đường sắt Chiết-Cám thông xe, Giang Tây đã có sự thay đổi lớn về bố trí giao thông và thành thị.

Năm 2005, tuyến đường sắt Kinh-Cửu từ Bắc Kinh đến Hồng Kông đã khai thông kết nối nam-bắc Giang Tây, đẩy nhanh sự phát triển của khu vực đồi núi phía nam tỉnh. Năm 2005, việc thông xe tuyến đường sắt Cám-Long-Hạ đã chấm dứt tình trạng “hồng sắc cố đô” Thụy Kim không có đường sắt, thực hiện nguyện vọng trong phương lược kiến quốc của Tôn Trung Sơn trong việc xây dựng tuyến đường sắt nối giữa Phúc Kiến và Giang Tây.

Giang Tây có núi bao quanh ba mặt, ở phía tây là những dãy núi Mạc Phụ ( 幕阜山 ), Cửu Lĩnh ( 九岭山 ), và La Tiên ( 罗霄山 ) ; ở phía đông là những dãy núi Hoài Ngọc ( 怀玉山 ) và Vũ Di ; còn ở phía nam là những dãy núi Cửu Liên ( 九连山 ) và Đại Dữu Lĩnh ( 大庾岭 ). Phần trung bộ và nam bộ của Giang Tây là những gò đồi và thung lũng nằm rải rác, núi và gò đồi chiếm tới 60 % diện tích quy hoạnh của tỉnh ; trong khi bắc bộ thì phẳng phiu và có cao độ thấp, gọi là đồng bằng hồ Bà Dương. Đỉnh cao nhất Giang Tây là Hoàng Cương Sơn ( 黄岗山 ) thuộc dãy núi Vũ Di, trên vùng giáp giới với Phúc Kiến, với cao độ 2.157 mét ( 7.077 ft ) .Sông Cám là sông chính tại Giang Tây, sông dài 991 km và chảy từ nam lên bắc. Sông Cám đổ vào hồ Bà Dương, hồ nước ngọt lớn nhất tại Trung Quốc ; nước trong hồ này lại đổ vào Trường Giang, con sông tạo thành ranh giới phía bắc của Giang Tây. Các sông quan trọng khác đổ vào hồ Bà Dương là sông Phủ ( 抚河, 312 km ), sông Tín ( 信江, 329 km ), sông Bà ( 鄱江 ) và sông Tu ( 修水 ). Các hồ chứa tự tạo trọng điểm của Giang Tây là hồ chứa Chá Lâm ( 柘林水库 ) trên sông Tu ở phía tây-bắc và hồ chứa Vạn An ( 万安水库 ) ở thượng du sông Cám .

Giang Tây có khí hậu cận nhiệt đới ẩm (Cfa theo phân loại khí hậu Köppen), với mùa đông ngắn, mát và ẩm cùng mùa hè rất nóng và ẩm ướt. Nhiệt độ không khí trung bình là 3 đến 9 °C (37 đến 48 °F) vào tháng 1 và 27 đến 30 °C (81 đến 86 °F) vào tháng 7. Lượng giáng thủy hàng năm là 1.200 đến 1.900 milimét (47 đến 75 in), phần lớn bắt nguồn từ các cơn mưa lớn vào cuối mùa xuân và mùa hè.

Tính đến năm 2007, Giang Tây đã xây dựng được 137 khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên, gồm có 6 khu bảo tồn cấp vương quốc, tổng diện tích quy hoạnh là 9.852,3 km², chiếm 5,9 % diện tích quy hoạnh của tỉnh .

Các đơn vị chức năng hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Xem chi tiết: Danh sách các đơn vị hành chính Giang Tây

Giang Tây được chia ra làm 11 địa cấp thị ( 11 thành phố ) :
Gốm sứ Cảnh Đức Trấn thời NguyênTheo hiệu quả sơ bộ, năm 2010, tổng GDP của Giang Tây đạt 943,5 tỉ NDT, đứng thứ 19 cả nước, tính theo giá thành thì tăng 14 % so với năm trước. Trong đó, khu vực một của nền kinh tế tài chính đạt giá trị 106,04 tỉ NDT, tăng trưởng 4,8 %, chiếm tỷ trọng 16,4 % trong GDP ; khu vực hai của nền kinh tế tài chính đạt giá trị 341,49 tỉ NDT, tăng trưởng 16,6 %, chiếm tỷ trọng 52,7 % trong GDP ; khu vực ba của nền kinh tế tài chính đạt giá trị 200,5 tỉ NDT, tăng trưởng 10,1 %, chiếm tỉ trọng 30,9 %. Thu nhập trung bình của dân cư đô thị là 15.481 NDT, tăng trưởng 10,4 % ; thu nhập thuần của nông dân là 5.789 NDT, tăng trưởng 14,1 % .Trong số những tỉnh thị, vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính của Giang Tây ở mức trung bình, tuy nhiên tổng giá trị kinh tế tài chính thì tương đối nhỏ. Nông nghiệp chiếm một tỷ trọng lớn trong nền kinh tế tài chính quốc dân của tỉnh Giang Tây. Trong 29 năm từ 1979 – 2007, tổng GDP của Giang Tây đã tăng lên 62,86 lần, còn theo Ngân sách chi tiêu so sánh, vận tốc tăng trưởng GDP bình quân hành năm là 9,4 %, thấp hơn mức trung bình 9,8 % của cả nước. So với những tỉnh ven biển lân cận là Chiết Giang, Phúc Kiến và Quảng Đông, thì Giang Tây là một tỉnh nghèo .Lúa là cây cối chủ yếu tại Giang Tây, những loại cây thường trồng khác là bông và cải dầu, chè, mao trúc, thông sam. Giang Tây đứng vị trí số 1 về sản xuất kim quất tại Trung Quốc, đặc biệt quan trọng là ở huyện Toại Xuyên. [ 8 ] Giang Tây giàu tài nguyên tài nguyên, đứng vị trí số 1 trong số những tỉnh của Trung Quốc về trữ lượng đồng, wolfram, vàng, bạc, urani, thori, tantali, niobi. Các TT khai mỏ đáng quan tâm là Đức Hưng ( đồng ) và Đại Dư ( wolfram ). Gốm sứ Cảnh Đức Trấn nổi tiếng toàn nước .Đầu thế kỷ XXI, Giang Tây không đạt được tốt độ tăng trưởng kinh tế tài chính tốt, là tỉnh nghèo trong những tỉnh cạnh như Chiết Giang, Phúc Kiến, Quảng Đông .
Tuy nhiên tình hình dần biến hóa chóng mặt. Năm 2018, Giang Tây là tỉnh đông thứ mười ba về số dân, đứng thứ mười sáu về kinh tế tài chính Trung Quốc với 46,4 triệu dân [ 9 ], tương tự với Tây Ban Nha [ 10 ] và GDP đạt 2.198 tỉ NDT ( 332,2 tỉ USD ) tương ứng với Colombia hay Philippines. [ 11 ] Đối với kinh tế tài chính, nông nghiệp có vị trí ở Giang Tây, khi mà giá trị ngày càng tăng nông nghiệp đạt 30 tỷ USD [ 12 ] ( tương tự nông nghiệp Nước Ta đạt 32 tỷ USD năm 2018 ), chiếm tới 8,54 % kinh tế tài chính Giang Tây năm 2018 ( nhưng Nông nghiệp Nước Ta chiếm tới 13,55 % năm 2018 ). Trong nông nghiệp, điển hình nổi bật là trồng trọt lúa, bông, cam quất và hạt cải dầu tập hợp công nghệ tiên tiến. Khu nông nghiệp lợi thế nằm ở thị Cát An, với trồng quả Toại Xuyên. Giang Tây là nơi giàu tài nguyên tài nguyên, đứng vị trí số 1 những tỉnh của Trung Quốc khai thác đồng, wolfram, vàng, bạc, uranium, thorium, tantalum, niobium, với những TT khai thác đặt ở Đức Hưng ( đồng ) và Đại Dư ( wolfram ). Giang Tây có vị trí địa lý nằm cạnh Quảng Đông, Chiết Giang, và Phúc Kiến, ba tỉnh can đảm và mạnh mẽ về kinh tế tài chính vùng ven biển. Một phần nhân lực và vốn góp vốn đầu tư từ Giang Tây đã được chuyển sang ba tỉnh, khiến Giang Tây gặp nhiều khó khăn vất vả. Nhân vụ, chỉ huy Giang Tây được đưa thử thách về tăng trưởng kinh tế tài chính tỉnh. Trong những năm gần đây, đặc biệt quan trọng là thời kỳ 2019 – 2020, Giang Tây đạt được nhiều thành tích về tăng trưởng, vận tốc tăng trưởng hiện tại vẫn đang tiệm cận 9 %, Dự kiến GDP trung bình đầu người sẽ đạt 10.000 USD / người, trung bình toàn nước năm 2019 tại năm 2021. [ 13 ]

Tuyệt đại đa số cư dân Giang Tây là người Hán, chiếm trên 99,7% dân số, các phân nhóm Hán chính tại Giang Tây là người Cám và người Khách Gia. Các nhóm thiểu số có số lượng đáng kể là người Hồi, người Xa và người Choang. Hồ Nam và Giang Tây là hai tỉnh mất cân bằng giới tính lớn nhất tại Trung Quốc, theo nghiên cứu của BMJ dựa theo số liệu năm 2005, tỷ lệ bé trai/bé gái trong nhóm tuổi từ 1-4 tại Giang Tây là trên 140/100.[15]

Cư dân Giang Tây đa phần nói tiếng Cám, một bộ phận nói tiếng Khách Gia, tiếng Huy, tiếng Ngô và Quan thoại. Tiếng Cám là một trong những phương ngữ lớn, số người sử dụng ước đạt 51 triệu, ngôn từ này được nói tại trên 60 huyện thị tại Giang Tây, khoanh vùng phạm vi bao trùm Nam Xương, Cảnh Đức Trấn ( khu thành thị ), Bình Hương, Nghi Xuân, Phủ Châu và Cát An. Tiếng Khách Gia được nói ở Cám Châu .

Cao tốc liên tỉnh

Quốc lộ

Cửu Giang là một cảng sông trong nước trọng điểm, có cả những tuyến chiều dọc nội tỉnh theo sông Cám và sông Tín, có những tuyến liên tỉnh chiều ngang theo Trường Giang và sông Xương Giang ( một phân lưu của Trường Giang ), toàn tỉnh có 4.937 km đường thủy hoàn toàn có thể thông hành. Nam Xương và Thượng Nhiêu cũng có những cảng sông lớn, ship hàng cả việc chuyên chở sản phẩm & hàng hóa lẫn hành khách .

Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Sao Hoa Ngữ