Bàn tiếp về tình yêu của Thúy Kiều và Kim Trọng | Tạp chí Văn Nghệ Thái Nguyên điện tử

Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa. Hình minh họa. Nguồn: Internet.

Hai tình nhân nhau khi chưa ai qua vòng thơ bé. Thúy Kiều lúc đó mới “ xuân xanh giao động tới tuần cập kê ” ( đến tuổi lấy chồng ). Như vậy lúc gặp và yêu Kim Trọng nàng mới 15 tuổi. Kim Trọng cũng chẳng hơn gì, “ với Vương Quan, trước vốn là đồng thân ” ( bạn học với Vương Quan ) mà Vương Quan là “ một trai con thứ rốt lòng ” của nhà họ Vương, tức là con trai út, em của “ hai ả Tố Nga ” Thúy Kiều và Thúy Vân. Như vậy Kim Trọng, có lớn tuổi hơn Vương Quan thì cũng chỉ là 16, 17 tuổi là cùng. Tâm, sinh lý của tuổi ấy chưa có điều kiện kèm theo cho một tình yêu vừa đủ và bền chặt. Tình cảm chẳng qua chỉ là rung động đầu đời của tuổi trẻ .
Ở hội Đạp thanh, đi chơi tiết Thanh minh đám trẻ con ấy đã gặp nhau. Khi chị em Thúy Kiều :
Trông chừng thấy một văn nhân ,
Lỏng buông tay khấu, bước lần dặm băng .
Đề huề sống lưng túi gió trăng ,
Sau chân theo một vài thằng con con .
Tuyết in sắc ngựa câu giòn ,
Cỏ pha màu áo nhuộm non da trời .
Cả hai chị em nhà Kiều đã xao xuyến, đã rung động trước chàng trai mới quen : “ hai kiều nhát gan nép vào dưới hoa ”. Hai kiều, hai người mẫu – chữ kiều ở đây với nghĩa là đẹp chứ không phải tên riêng. Rồi khi chia tay thì “ khách đã lên ngựa, người còn ghé theo ”. “ Người ” chứ không phải chỉ mình Kiều “ ghé theo ”. Đến đây ta biết là Kim Trọng được cả hai cô gái nhà họ Vương chú ý. Nguyễn Du vốn tài chơi chữ, với giọng vui nhộn đã phán ngay : “ Người quốc sắc, kẻ thiên tài / Tình trong như đã, mặt ngoài còn e ” ( như sau này viết về Bạc Hạnh : “ Bạc đem mặt bạc kiếm đường cho xa ” ). Người quốc sắc là Thúy Kiều, nhưng kẻ thiên tài là Kim Trọng thì còn phải xem lại. Chính Nguyễn Du nói với Thúy Kiều về Kim Trọng :
Nguyên người quanh quất đâu xa ,
Họ Kim tên Trọng, vốn nhà trâm anh .
Nền phú hậu, bậc tài danh ,
Văn chương nết đất, mưu trí tính trời .
Phong tư tài mạo tót vời ,
Vào trong phong nhã, ra ngoài hào hoa .

Xem “lý lịch trích ngang” của Kim Trọng ta thấy anh ta là con nhà gia thế (trâm anh), giàu có (phú hậu), đẹp mã (phong nhã, hào hoa) nhưng bất tài (văn chương là nhờ phát mồ mả (nết đất), thông minh là do trời cho (tính trời) mà có(1). Những đặc điểm đó, Thúy Kiều – một cô gái 16 tuổi, sống trong nhung lụa “êm đềm trướng phủ màn che. Tường đông ong bướm đi về mặc ai” làm sao mà biết được. Chỉ sau này khi đã yêu Kim Trọng, qua tiếp xúc, nàng mới dần nhận ra. Chính vì vậy mà Thúy Kiều mới có vai trò quan trọng và ứng xử khác lạ trong quan hệ tình cảm với Kim Trọng từ khi mới yêu cho đến tận 15 năm sau, khi gặp lại và thành hôn với chàng (nhưng chỉ “đem tình cầm sắt đổi ra cầm cờ”).

Tan hội Đạp thanh, lũ trẻ chia tay nhau trong tình cảm lưu luyến, không chỉ có vậy “ tình trong như đã, mặt ngoài còn e ”, Kim Trọng lấy cớ thuê nhà Ngô – Việt thương gia, hàng xóm Vương ông để trọ học, nhưng thực ra là tìm thời cơ để gặp hai Kiều. Dù cụ Nguyễn Du đã ca tụng Kim Trọng là “ tài mạo tót vời ” nhưng xét tổng thể trong mối tình Kim – Kiều thì chỉ có mỗi cái sự thuê nhà trọ học của anh là mưu trí thôi, còn tổng thể mọi ứng xử của chàng chẳng có mảy may nào chứng tỏ anh ta có tài cả .
Một ngày Thúy Kiều dạo vườn hoa, vướng cái trâm cài tóc lên cành đào, Kim Trọng vô tình bắt được và gặp được Thúy Kiều, khi nàng đi tìm thoa. Gặp nhau, trai gái vui mừng, Kim – Kiều thỏa lòng mong nhớ nhưng Kim Trọng vẫn đứng bên tường nhà mình mà tán tỉnh :
Thoa này bắt được hư không ,
Biết đâu Hợp Phố mà mong châu về !
Và Thúy Kiều vẫn đứng bên nhà mình, nói vọng sang :
Ơn lòng quân tử sá gì của rơi .
Chiếc thoa nào của mấy mươi ,
Mà lòng trọng nghĩa khinh tài xiết bao .
Rồi Kim Trọng “ vội về thêm lấy của nhà / Xuyến vàng đôi chiếc, khăn là một vuông ” để Tặng Ngay bạn gái. Bây giờ Kim Trọng mới : “ thang mây rón bước ngọn tường ” ( trèo lên thang mây nhoài người nhìn qua tường ) và thấy : “ phải người hôm nọ rõ ràng chẳng nhe ? ” ( rõ ràng, đúng là người hôm nọ gặp ở hội Đạp thanh ) .
Giả sử cành thoa là của Thúy Vân thì sao ? Thì làm gì có Truyện Kiều ! Nhờ đó mới có chuyện tình yêu giữa Thúy Kiều và Kim Trọng. Cũng từ đây ta thấy toàn bộ là do Thúy Kiều dữ thế chủ động .
Khi Kim Trọng tỏ tình, Thúy Kiều như mọi người con gái nề nếp, có giáo dục vấn đáp :
Dù khi lá thắm chỉ hồng ,
Nên chăng thì cũng tại lòng mẹ cha .
Nặng lòng xót liễu vì hoa ,
Trẻ thơ đã biết đâu mà dám thưa .
Nàng chỉ nói cho phải phép thôi. Bởi vì ngay đó, khi Kim Trọng năn nỉ thì nàng đã nhận lời ngay :
Đã lòng quân tử đa mang ,
Một lời vâng, tạc đá vàng thủy chung
Thời gian sau là dịp may ngẫu nhiên đến, mái ấm gia đình Vương ông về quê mừng sinh nhật nhà ngoại. Nàng đã dữ thế chủ động sẵn sàng chuẩn bị hoa quả để đón tình nhân :
Thì trân thức thức sẵn bày
rồi đi sang nhà Kim Trọng :
Gót sen thoăn thoát dạo ngay mé tường
Thúy Kiều phải :
Lần theo núi giả đi vòng ,
Cuối tường dường có nẻo thông mới rào .
Xắn tay mở khóa động đào ,
Rẽ mây trông tỏ lối vào Thiên Thai .
Rồi cùng Kim Trọng :
Sánh vai về chốn thư hiên ,
Góp lời phong nguyệt, nặng nguyền tổ quốc .
Thúy Kiều xem tranh và đề thơ, khen tranh Kim Trọng vẽ và chuyện trò về mình, về nhân duyên của hai người cho đến gần sáng :
Ngày vui ngắn chẳng đầy gang ,
Trông ra ác đã ngậm gương non đoài
thì Kiều mới ra về. Về nhà biết cha mẹ “ còn dở tiệc hoa chưa về ” nên nàng lại :
Xăm xăm băng lối vườn khuya một mình .
Lần nữa lại “ cọc đi tìm trâu ” :
Nàng rằng : khoảng chừng vắng đêm trường ,
Vì hoa nên phải đánh đường tìm hoa .
Lưu ý ở đoạn trên : động đào, Thiên Thai trong văn hóa truyền thống dân gian Trung Quốc và Nước Ta là chỉ nơi tiên ở. Hoa chỉ đàn bà con gái ( Từ điển Truyện Kiều có 107 lần ), duy nhất một lần này Nguyễn Du dùng hoa để chỉ Kim Trọng. Lần gặp gỡ này, ngay trong đêm đôi bạn trẻ say sưa trao gửi tình yêu. Họ “ tiên thề cùng thảo một chương / Tóc mây một món dao vàng chia hai ”, rồi :
Chén hà sánh giọng quỳnh tương ,
Dải là hương lộn bình gương bóng lồng .
( Uống rượu, quấn quýt đến sổ cả dải áo, ôm nhau, bóng hai người lồng vào nhau trong gương thành một. )
Nhưng Kim Trọng chỉ dừng lại đó, bởi anh ta sợ, không dám làm gì xa hơn với nguyên do chưa dạm hỏi Thúy Kiều :
Chày sương chưa nện cầu Lam ,
Sợ lần khân quá ra sàm sỡ chăng ?
Thúy Kiều lại phải động viên, khuyến khích tình nhân :
Đừng điều nguyệt nọ hoa kia ,
Ngoài ra ai có tiếc gì với ai .
Đến thế mà Kim Trọng lại đem chuyện âm nhạc cầm đài với Chung Kỳ ra để lảng tránh, rồi đưa đàn cho Thúy Kiều. Thúy Kiều đành phải đánh đàn. Tiếng đàn của Thúy Kiều gửi gắm và mời gọi tình yêu làm cho Kim Trọng say đắm và “ có chiều lả lơi ”. Tất nhiên, người con gái nào cũng phải tỏ ra “ đứng đắn ” mà ngăn lại, nhưng ngay đó nàng lại khuyến khích :
Vườn hồng chi dám ngăn rào chim xanh .
Nhưng Kim Trọng cũng chỉ đến đó là dừng lại. Kim Trọng là nho sĩ, vốn chỉ giỏi lý luận, không trong thực tiễn, không hiểu tâm ý, tình cảm của phụ nữ. Gặp tình nhân mà chỉ toàn nói tranh vẽ, chuyện văn chương và âm nhạc với những điển tích, điển cố, ngồi nghe từ “ Hán Sở mặt trận ”, đến bản nhạc “ Phượng Cầu ” và “ Kê Khang với khúc Quảng Lăng ” thời Tần, rồi lại khúc “ Quá quan ” của Chiêu Quân đi cống Hồ … thì Thúy Kiều cũng đành chịu để rồi sau này, khi đã chia tay với Kim Trọng, nàng đã phải luyến tiếc ân hận và trách móc :
Nhị đào thà bẻ cho người tình chung .
Ngay hôm đó Kim Trọng phải về Liêu Dương hộ tang chú. Lúc chia tay, Thúy Kiều lại phải dữ thế chủ động trong tình cảm. Cái bệnh của nho sĩ là hoài nghi, Kim Trọng không tin tình nhân “ dám xa xôi mặt mà thưa thớt lòng ” nên phải dặn dò :
Gìn vàng giữ ngọc cho hay ,
Cho đành lòng kẻ chân mây cuối trời .

Để an ủi, động viên Kim Trọng, Thúy Kiều lại lần nữa khẳng định:

Đã nguyền hai chữ đồng tâm ,
Trăm năm thề chẳng ôm cầm thuyền ai .
Không hành vi, mưu mẹo như Thúc Sinh, không kinh khủng như Từ Hải nên Kim Trọng đã không có được Thúy Kiều .
Thời gian xa cách, đi Liêu Dương chịu tang, Kim Trọng chỉ tâm lý, buồn cho bản thân mình, bồi hồi khổ não :
Ngại ngùng một bước một xa
Một lời trân trọng châu sa mấy hàng .
Buộc yên quảy gánh hấp tấp vội vàng ,
Mối sầu xẻ nữa bước đường chia hai .
Thúy Kiều xa tình nhân, gặp cơn gia biến đã phải bán mình chuộc cha và vật vã với mối tình tan vỡ. Nàng dằn vặt, đau đớn, tự nhận mình phải chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho sự đổ vỡ tình yêu với Kim Trọng. Nàng ít nghĩ cho mình mà tổng thể chỉ nghĩ cho Kim Trọng :
Phận dầu, dầu vậy cũng dầu ,
Xót lòng đeo đẳng lâu nay một lời !
Công trình kể biết mấy mươi
Vì ta khăng khít cho người dở dang .
Thề hoa chưa ráo chén vàng ,
Lỗi thề thôi đã phũ phàng với hoa ,
Trời Liêu non nước bao xa ,
Nghĩ đâu rẽ cửa chia nhà tự tôi .
Là người nặng tình nặng nghĩa và mưu trí, hơn ai hết nàng biết em mình cũng có tình có ý với Kim Trọng. Nay duyên phận mình không giữ được nữa nên nàng đã dữ thế chủ động xe duyên cho Kim Trọng với Thúy Vân. Cũng nhờ vậy mà Kim Trọng mới có một mái ấm gia đình niềm hạnh phúc, có đông con cháu và học tập đỗ đạt về sau. Còn Thúy Kiều mở màn cuộc sống “ gió táp mưa sa / Mấy trăng cũng khuyết, mấy hoa cùng tàn ”. Trong cuộc sống gió bụi đau thương ấy, khi mới ra đi, nàng da diết nhớ Kim Trọng. Thậm chí khi mới bị bắt đến Lâm Tri, lần nhớ nhà tiên phong, nàng còn nhớ Kim Trọng :
Tưởng người dưới nguyệt chén đồng ,
Tin sương luống những rày mong mai chờ .
Bên trời góc bể bơ vơ ,
Tấm son gột rửa khi nào cho phai .
trước cả nhớ cha mẹ mình :
Xót người tựa cửa hôm mai ,
Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ .
Khi đã bị bán vào lầu xanh, sau những chống đối kinh khủng, bị Tú Bà hành hạ, nàng đã tự tử không thành, nàng lại bỏ trốn với Sở Khanh không thoát đành phải đồng ý số phận :
Thân lươn bao quản lấm đầu ,
Tấm lòng trinh bạch từ sau xin chừa .
Nơi đất khách quê người, một mình vò võ, Thúy Kiều lại nhớ nhà nhưng lần này, hình bóng của Kim Trọng chỉ còn thoáng qua sau khi nhớ cha mẹ. Thực ra là nàng chỉ do dự, chăm sóc đến việc Thúy Vân đã cưới Kim Trọng hay chưa chứ không phải nhớ Kim Trọng :
“ Nhờ ơn chín chữ cao sâu ,
Một ngày một ngả bóng dâu tà tà .
Dặm nghìn nước thẳm non xa ,
Nghĩ đâu thân phận con ra thế này .
Sân hòe đôi chút thơ ngây ,
Trân cam, ai kẻ đỡ thay việc mình .
Nhớ lời nguyện ước ba sinh ,
Xa xôi ai có thấu tình chăng ai ” ?
“ Tình sâu mong trả nghĩa dày ,
Hoa kia đã chắp cành này cho chưa ? ”
Thúy Kiều yêu Kim Trọng lúc mới bước vào tuổi yêu đương. Trong suốt 15 năm xa cách, Thúy Kiều 5 lần nhớ mái ấm gia đình, người thân trong gia đình, chỉ có một lần nhớ Kim Trọng ở lầu Ngưng Bích và cũng là lần sau cuối, bởi sau này cùng với thời hạn và kinh nghiệm tay nghề cuộc sống, nàng có thêm tình yêu với Thúc Sinh và Từ Hải, nàng mới nhận ra sự ngây thơ của tuổi trẻ để rồi sau 15 năm gặp lại, Kim Trọng như người lạ lẫm : “ nọ chàng Kim đó, là người rất lâu rồi ” .
Làm sao đến nỗi như thế ? Kim Trọng sau mấy tháng hộ tang chú ở Liêu Dương trở lại, biết chuyện tình nhân của mình đã phải lao vào vào nơi gió bụi nhưng anh ta đã làm gì ? Dù là con nhà phong phú ( nền phú hộ ), nhưng anh ta đã không đi tìm để chuộc nàng về mà chỉ vật vã, mếu máo :
Chàng càng nghe nói, càng dàu như dưa .
Vật mình vẫy gió, tuôn mưa ,
Dầm dề giọt ngọc, thẫn thờ hồn mai .
Đau đòi đoạn ngất đòi thôi ,
Tỉnh ra lại khóc, khóc rồi lại mê .
Truyện Kiều có 73 từ khóc. Trong đó Thúy Kiều khóc 24 lần nhưng phần lớn là khóc thầm “ một mình âm ỷ đêm chầy / Đĩa dầu vơi, nước mắt đầy năm canh ”, chỉ có Kim Trọng là khóc to nhất, khóc “ sụt sùi ” trước mắt nhiều người, để cho Vương ông phải dỗ dành vỗ về ( như dỗ trẻ con ) :
Thấy chàng đau nỗi biệt ly .
Nhẫn ngừng, ông mới vỗ về khuyên can .
Anh ta trót hứa “ bao nhiêu của, mấy ngày đường / Còn tôi, tôi một gặp nàng mới thôi ” nên “ đinh ninh mài lệ chép thơ / Cắt người tìm tõi, đưa tờ nhắn nhe ” để tìm Thúy Kiều .
Nhưng hỡi ôi, Vương Quan và Kim Trọng là người có học, Thúy Kiều mới bị bán chưa lâu. Khi Mã Giám Sinh mua nàng có làm lễ “ nạp thái ”, lại còn “ cò kè bớt một thêm hai ”, chắc Vương Quan có biết họ Mã từ đâu đến. Có xa lắm thì đi đường đi bộ đến nơi cũng chỉ mất một tháng :
Những là lạ nước lạ non ,
Lâm Tri vừa một tháng tròn tới nơi .
Thế mà Kim Trọng không đi tìm mà lại mượn, thuê người đi tìm ở Lâm Thanh ( “ Biết bao công mượn của thuê ” ). Sau 15 năm Thúy Vân còn biết hoài nghi :
Nọ Lâm Thanh với Lâm Tri ,
Khác nhau một chữ, hoặc khi có lầm .
Tại sao Kim Trọng không đi tìm Thúy Kiều mà lại cưới ngay Thúy Vân và chúi đầu vào sách vở để thi đỗ, làm quan ? Đến nỗi khi gặp lại Thúy Kiều, Kim Trọng năn nỉ cưới nàng thì nàng vội gạt đi “ sự muôn năm cũ, kể chi giờ đây ”, “ nói chi kết tóc xe tơ / Đã buồn cả ruột mà dơ cả đời ”. Vì nể cả nhà thuyết phục mà Thúy Kiều nhận lời cưới Kim Trọng nhưng rồi đêm động phòng nàng mới nói thật lòng mình :
Nghĩ chàng nghĩa cũ, tình ghi .
Chiều lòng gọi có xướng tùy mảy may .
Và nóng bức hơn là nói với anh ta :
“ Lại như những thói người ta ,
Vớt hương dưới đất bẻ hoa cuối mùa .
Khéo là giở nhuốc bày trò ,
Còn tình đâu nữa, mà thù đấy thôi ,
Người yêu ta xấu với người ,
Yêu nhau, thì lại bằng mười phụ nhau ” .
“ Hay gì vầy cánh hoa tàn mà chơi ” .
Và cay đắng hơn là Thúy Kiều phủ nhận cái nguyên do con cháu nối dõi tông đường mà mọi người muốn Thúy Kiều lấy Kim Trọng :
Cửa nhà dù tính về sau ,
Thì đà em đó, lọ cầu chị đây .
Kim Trọng là chồng của Thúy Vân dù Thúy Vân là em gái của Thúy Kiều, quan hệ mái ấm gia đình Thúy Kiều là chị. Nhưng Thúy Kiều đã là tình nhân của Kim Trọng, lại là phụ nữ, giờ đây lại là vợ của Kim Trọng, theo lễ giáo, nàng phải nói “ lọ cầu thiếp đây ” chứ, sao lại xưng chị với Kim Trọng ? Bởi qua toàn bộ, Thúy Kiều như đã tỏ thái độ coi thường Kim Trọng. Ta bỗng nhớ tới Hồ Xuân Hương : “ Này này chị nói cho mà biết / Chốn ấy hang hùm chớ mó tay ” .
Cũng thế cho nên mà hai người chỉ là bạn hữu. Thúy Kiều có đám cưới thứ 6 trong đời nhưng nàng không làm vợ của Kim Trọng .

————

( 1 ) Xem Trần Quốc Quýnh, Thử tìm hiểu và khám phá tâm sự Nguyễn Du qua Truyện Kiều, Nxb Giáo dục đào tạo Nước Ta, 2010 .

Lê Thị Hạnh Liên

Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Đời Sống