Về tiêu chí xác định tộc người ở một số nước trên thế giới*

Mục lục

THE CRITERIA FOR DETERMINING ETHNIC GROUPS

IN A NUMBER OF COUNTRIES AROUND THE WORLD

Tác giả bài viết: KHỔNG DIỄN
(Viện Dân tộc học)

TÓM TẮT

Bạn đang đọc: Về tiêu chí xác định tộc người ở một số nước trên thế giới*

Xác định thành phần dân tộc bản địa để quản trị dân cư, nhằm mục đích thiết kế xây dựng và tăng trưởng vương quốc độc lập, từ lâu đã được nhiều vương quốc trên quốc tế chăm sóc. Bài viết nghiên cứu và phân tích những cách nhìn và quan điểm khác nhau về dân tộc bản địa, thành phần dân tộc bản địa, hầu hết ở thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI của những nhà khoa học ở 1 số ít nước trên quốc tế. Qua đó, phân phối cái nhìn biện chứng trong việc đưa ra tiêu chí xác định thành phần dân tộc bản địa ở Nước Ta, tiến trình lúc bấy giờ .

Từ khóa: Tộc người; Tiêu chí xác định tộc người; Văn hóa dân tộc; Ngôn ngữ dân tộc; Ý thức tự giác tộc người.

ABSTRACT

Determining the ethnic composition to manage the population, to build and develop an independent nation, has long been interested in many countries around the world. The paper analyzes different perspectives and opinions on ethnicity and ethnic composition, mainly in the 20 th century and early 21 st century of scientists in some countries around the world. Thereby, providing dialectical view in making criteria for determining ethnic composition in Vietnam in the current period .

Keywords: Human race; Criteria for determining ethnic groups; Native culture; National language; The sense of selfawareness among human race.

x
x x

1. Quan điểm của các nhà khoa học Liên Xô cũ

Stalin đã định nghĩa về dân tộc bản địa : Dân tộc là một hội đồng người không thay đổi được hình thành trong lịch sử dân tộc có chung ngôn từ, chủ quyền lãnh thổ, đời sống kinh tế tài chính, cùng chung một năng lực tâm ý, biểu lộ trong cùng một văn hóa truyền thống, mà ở đó là dân tộc bản địa tư bản chủ nghĩa chứ không phải là tộc người ( ethnic ), nhưng những nhà khoa học Liên Xô trước đây vẫn vận dụng vào để xác định tộc người. Tuy không có nhiều quan điểm phê phán định nghĩa dân tộc bản địa của Stalin, nhưng khi xác định đơn cử những tiêu chí khác nhau thì họ tranh luận, đưa ra nhiều quan điểm. Đa số những nhà khoa học Liên Xô ( cũ ) cho rằng khái niệm tộc người tương đương với khái niệm cộng đồng tộc người, cũng có tác giả cho rằng cộng đồng tộc người rộng hơn khái niệm tộc người. Theo N.N.Tsebocsarov hoàn toàn có thể gọi cộng đồng tộc người là một nhóm tộc người thân thiện nhau về ngôn từ và văn hóa truyền thống, nhưng cũng hoàn toàn có thể gọi nó chỉ là một bộ phận của một tộc người với những nét độc lạ riêng về văn hóa truyền thống và ngôn ngữ1. Giáo sư S.I. Bruk coi cộng đồng tộc người là khái niệm bao trùm cho nhiều mô hình cao thấp khác nhau. “ Về mặt lịch sử vẻ vang, những cộng đồng tộc người sớm hơn cả và tiêu biểu vượt trội cho chính sách công xã nguyên thủy là bộ lạc, về sau do quy trình giải thể chính sách công xã nguyên thủy, đã Open liên minh bộ lạc, hấp dẫn sự ngày càng tăng về mối liên hệ kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống giữa những bộ lạc, nhờ đó bộ tộc sinh ra. Những bộ tộc tiên phong sinh ra ở thời kỳ chiếm hữu nô lệ, gắn với sự tăng trưởng nhanh của lực lượng sản xuất xã hội và sự Open của chính sách tư hữu. Với những đổi khác đó, dẫn đến sự tan rã của chính sách công xã nguyên thủy, cùng với sự sửa chữa thay thế những mối quan hệ huyết thống trước đó bằng quan hệ chủ quyền lãnh thổ. Ở châu Âu việc hình thành những bộ tộc đã hoàn tất vào thời kỳ trung đại, tức thời kỳ chính sách phong kiến. Với sự tăng trưởng của mối quan hệ xã hội, sự ngày càng tăng những mối quan hệ về kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống, sự phát minh sáng tạo và phổ cập những ngôn ngữ văn học và củng cố ý thức dân tộc bản địa, đã hình thành lên những dân tộc bản địa ” 2 .
Ngày nay, có nhiều quan điểm cho rằng, xã hội loài người tiến thẳng từ liên minh bộ lạc lên dân tộc bản địa, nghĩa là không qua bộ tộc. Có quan điểm cho rằng khái niệm bộ tộc mang tính thực dân, chỉ những người man di sống ở vùng biên của đế chế .
Khi bàn luận những tiêu chí xác định dân tộc bản địa ( tộc người ) những nhà khoa học Xô Viết đều thống nhất với nhau rằng, khi xem xét về thành phần tộc người không địa thế căn cứ vào một tiêu chí nào, mà phải xét toàn diện và tổng thể. Vấn đề quan trọng là phải xem nhóm dân cư đó thuộc mô hình cộng đồng tộc người nào, đó là tộc người hay chỉ là một bộ phận của một tộc người ( chỉ là nhóm địa phương, nhóm dân tộc học, nhóm tộc thuộc một tộc người ) .
Các nhà khoa học Xô Viết trước đây tương đối thống nhất với nhau, để xác định tộc người, phải có đủ 4 tiêu chí :

1.1. Cùng cư trú trên một phạm vi lãnh thổ nhất định

Lãnh thổ tộc người như một điều kiện kèm theo vật chất cơ bản để hình thành những cộng đồng tộc người. Nó quyết định hành động nhiều đặc thù của đời sống con người. Tuy nhiên, trong trong thực tiễn có 1 số ít dân tộc bản địa như Do Thái, Di Gan, Ta Min v.v … có thời kỳ họ cư trú ở nhiều vùng chủ quyền lãnh thổ khác nhau, vương quốc khác nhau nhưng ngay cả khi đó, họ vẫn được coi là dân tộc bản địa ( tộc người ) riêng .

1.2. Cùng nói một ngôn ngữ

Mỗi dân tộc bản địa ( tộc người ) đều có ngôn từ riêng của mình. Cộng đồng ít bị phân hóa hơn cả là hội đồng về ngôn từ. Nó không đơn thuần là một phương tiện đi lại để thanh toán giao dịch mà quan trọng hơn, là một phương tiện đi lại để tăng trưởng đời sống văn hóa truyền thống niềm tin của họ. Chỉ có ngôn từ mẹ đẻ, được tiếp đón từ tuổi ấu thơ mới hoàn toàn có thể giúp con người hiểu được những sắc thái thâm thúy nhất của đời sống niềm tin, mới được cho phép con người trong cùng một tộc người hiểu nhau một cách thấu đáo .
Không phải ngẫu nhiên mà phần đông những tên gọi của tộc người lại trùng với từ “ người ” hay “ người mình ” trong ngôn từ của tộc người3 .
Việc phân nhóm theo mức độ quen thuộc của ngôn từ gọi là phân theo phả hệ. Cơ sở của sự phân loại này là sự tập hợp những ngôn từ bắt nguồn từ một ngôn từ gốc đã từng sống sót trong quá khứ .
Việc điều tra và nghiên cứu vốn từ cơ bản và cấu trúc ngữ pháp những ngôn từ của một hệ, được cho phép ta xác định được những ngôn từ ấy là ngôn từ có nguồn gốc chung, là ngôn từ quen thuộc. Mỗi ngữ hệ lại chia thành nhiều ngành, nhiều nhánh khác nhau hoặc cũng hoàn toàn có thể là ngôn từ của một nhóm những tộc người ( S.I.Bruc đã dẫn ) .
Mặc dù ngôn từ là tiêu chí quan trọng trong xác định tộc người nhưng nó không phải là tiêu chí duy nhất, vì trên quốc tế có nhiều tộc người nói chung một ngôn từ, nhưng lại có tộc người nói những ngôn từ khác nhau. Do vậy, khi xác định phải xét đến những tiêu chí khác nữa .

1.3. Có chung các đặc điểm văn hóa

Văn hóa là cái mà mỗi tộc người kiến thiết xây dựng nên trong quy trình lịch sử dân tộc của mình, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Mỗi tộc người đều có những sắc thái riêng, biểu lộ trong văn hóa truyền thống vật chất ( hay vật thể ), văn hóa truyền thống ý thức ( hay phi vật thể ) và văn hóa truyền thống xã hội. Không thể có hai tộc người lại cùng chung một văn hóa truyền thống, nghĩa là không hề có hai nền văn hóa truyền thống trọn vẹn giống nhau. Khi một tộc người đã để mất văn hóa truyền thống của mình thì không còn là tộc người nữa ( N.N.Tsebocsanov – đã dẫn ). Tuy nhiên, văn hóa truyền thống lại rất rộng, gồm nhiều nội dung khác nhau, do đó khi xác định tộc người phải rất tinh xảo và thận trọng, nếu không sẽ xảy ra sự không tương đồng .

1.4. Có cùng ý thức tự giác tộc người

Đây là tiêu chí cực kỳ quan trọng, có người còn cho rằng, đó là tiêu chí quan trọng nhất trong xác định tộc người. Tuy vậy cũng có quan điểm không nhất trí như vậy. Vì nó nhờ vào vào thực trạng và trường hợp đơn cử khi ta xác định những tộc người đơn cử .
Ý thức tự giác tộc người có tính độc lập cao. Dẫu cho chủ quyền lãnh thổ bị ngăn cách, văn hóa truyền thống bị đứt gãy, thậm chí còn cả ngôn từ mẹ đẻ bị mất đi thì ý thức tự giác tộc người vẫn được duy trì .
Với bốn tiêu chí này, được những nhà khoa học Xô Viết tương đối thống nhất dùng để xác định thành phần tộc người, ít có những quan điểm tranh luận và phản đối .
Những tiêu chí được đưa ra nhưng chưa có sự thống nhất
– Kinh tế. Được đưa ra nhưng có 1 số ít nhà khoa học bác bỏ. Họ cho rằng, nếu đưa kinh tế tài chính vào thành một tiêu chí trong xác định tộc người, sẽ làm đơn giản hóa khái niệm về mối quan hệ giữa kinh tế tài chính và tộc người. Kinh tế là điều kiện kèm theo thiết yếu để sống sót những hình thái của tộc người chứ không đặc trưng cho tính đặc trưng của tộc người. Cộng đồng kinh tế tài chính và cộng đồng tộc người thường không trùng nhau. Cộng đồng kinh tế tài chính Open trước hết trải qua hội đồng chủ quyền lãnh thổ phối hợp với hội đồng vương quốc. Khi sự liên hệ về chủ quyền lãnh thổ bị phá vỡ thì mối liên hệ về kinh tế tài chính không còn nữa4. Có thể coi trọng sự tăng trưởng của mối liên hệ kinh tế tài chính giữa những hội đồng chủ quyền lãnh thổ có tính riêng không liên quan gì đến nhau của một tộc người hay nhóm tộc người ở bên cạnh nhau trong quy trình hình thành tộc người, chứ không nên đồng thời tuyệt đối hóa những mối liên hệ ấy, không nên coi chúng là không bao giờ thay đổi, và cũng không nên đem hình tượng về những đặc thù kinh tế tài chính của những tộc người sửa chữa thay thế cho khái niệm cơ sở kinh tế tài chính trong việc hình thành của chúng5 .
– Tâm lý, là tín hiệu cũng được một số ít nhà khoa học cho rằng, đó là một tiêu chí của tộc người. Trong cuốn “ Tộc người và dân tộc bản địa ”, Viện sỹ viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô Bromley Iu. v, có thời kỳ là Viện trưởng Viện Dân tộc học Liên Xô, đã khẳng định chắc chắn, tâm ý là một tiêu chí của tộc người. Ông phản đối những quan điểm phủ nhận sự khác nhau về tâm ý giữa những tộc người, phản đối việc lý giải sơ sài hoặc tuyệt đối hóa những khác nhau đó. Ông coi tâm ý là vốn có của mỗi tộc người và nó sống sót trong bất kỳ hình thái xã hội nào6 .
Quan điểm này vấp phải nhiều quan điểm không đống ý, biểu lộ ở 4 số tạp chí Dân tộc học Xô Viết năm 1983. Theo V.I.Kozlov, những đặc tính tâm ý của những nhóm người phải được hiểu là những đặc thù trong nhận thức của họ về những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên và xã hội, những đặc thù trong cách ứng xử trước những thực trạng, trường hợp khác nhau. Khi dân tộc bản địa có giai cấp đối kháng, có kẻ thống trị và người bị trị thì mỗi giai cấp có đặc tính tâm ý riêng, không có tâm ý chung cho tộc người .
– Nội tộc hôn, cũng là tín hiệu được đề cập đến trong xác định tộc người. Viện sỹ Iu. V.Bromley đề xuất kiến nghị, phải coi tộc người là hội đồng có nhiều lợi thế về sự kìm giữ nội tộc hôn, vì nó là tiêu chí rất quan trọng7. Quan điểm này cũng vấp phải những quan điểm phản đối. Người ta cho rằng, nội tộc hôn bảo vệ cho việc tái sản xuất dân cư, sống sót bền vững và kiên cố trong xã hội ở vào một thời kỳ nhất định, nó không thuần túy là đặc tính cho một tộc người8 .
– Nguồn gốc, cũng có những quan điểm cho rằng, nguồn gốc nên được coi là một đặc tính của tộc người9. Nhưng nhiều quan điểm phản bác, cho rằng nguồn gốc không đặc trưng cho những tộc người hiện tại .
– Loại hình kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống. Lý thuyết về mô hình kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống và “ khu vực dân tộc bản địa học – lịch sử vẻ vang ”, được những nhà dân tộc bản địa học Xô Viết M.G.Levin, N.N.Tsebocsarov, B.V.Andrianov phát minh sáng tạo ra, người ta coi đây là một kim chỉ nan mới của Dân tộc học Xô Viết, nhưng đưa thành một tiêu chí để xác định tộc người thì nhiều quan điểm không đống ý. Theo họ thì triết lý này chỉ đúng so với quy trình tiến độ sớm của lịch sử dân tộc xã hội. Nếu sử dụng cách phân loại này thì ngay cả những tộc người có dân số ít cũng bị chia thành những mô hình, những tộc người khác nhau .
– Cuối cùng là Tổ chức xã hội, có quan điểm nêu ra, nhưng ít được đàm đạo .

2. Quan điểm của các nhà khoa học Trung Quốc

Ở Trung Quốc, ngay từ những ngày đầu xây dựng nước Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc ( 1949 ), nhà nước đã đưa cán bộ nghiên cứu và điều tra dân tộc bản địa đến những vùng có nhiều dân tộc bản địa sinh sống triển khai tìm hiểu, nghiên cứu và điều tra, đi sâu nghiên cứu và phân tích về lịch sử dân tộc xã hội, năng lực tâm ý, ngôn từ văn tự, đời sống kinh tế tài chính, tên gọi của những dân tộc bản địa ( tộc người ), trên cơ sở tôn trọng nguyện vọng của những tộc thể để định tên, thành phần dân tộc10 .
Căn cứ vào sự ghi chép của lịch sử vẻ vang, từ trước công nguyên 2 nghìn năm, ở Trung Quốc đã có những dân tộc bản địa như ngày này, đó là Hạ, Thương, Huân Dục, Cửu Lê, Hữu Miêu, Khương v.v …, đã có sự phân định về địa giới, khu vực. Chỉ có điều sử dụng những thuật ngữ không giống ngày này mà thôi. Trong ngôn từ Trung Quốc, chữ dân đã sống sót từ lâu trong kim văn, đến đời Chu, dân có nghĩa là ngu dần, bị nô dịch. Còn chữ tộc, có nghĩa là thúc thát, tùng tộc. Lấy ý này để chỉ thị tộc, cũng trong văn hiến đời Chu, chữ tộc được dùng để chỉ hội đồng người có quan hệ quen thuộc, dòng tộc .
Thuật ngữ dân tộc bản địa ở Trung Quốc mới có từ năm 1899, do Lương Khải Siêu, có thời bị thất sủng ở trong nước, phải sang sinh sống ở nước Nhật, khi về nước, ông viết bài đã sử dụng thuật ngữ dân tộc bản địa. Từ đó những tầng lớp tri thức tân tiến, những nhân sỹ cải lương ở Trung Quốc mới sử dụng thuật ngữ này. Theo Lương Khải Siêu và những học giả dân chủ tư sản Trung Quốc, thuật ngữ này cũng không phải đã có ở Nhật Bản mà họ dịch từ Châu Âu sang. Chỉ từ sau năm 1903, hai chữ dân tộc bản địa mới sử dụng thoáng đãng ở Trung Quốc. Những người thường sử dụng thuật ngữ này khi đó có Lương Khải Siêu, Lương Thị, Trương Hán Viên, Tôn Trung Sơn v.v …
Theo Lương Khải Siêu, một dân tộc bản địa ( tộc người ) phải có 8 yếu tố. Đó là : 1 / Cùng sống trên một chủ quyền lãnh thổ, 2 / Cùng huyết thống, 3 / Cùng chất thể hay chủ thể, 4 / Cùng ngôn từ, 5 / Cùng văn tự chữ viết, 6 / Cùng tôn giáo, 7 / Cùng phong tục, 8 / Cùng sinh kế .
Sau Lương Khải Siêu, là Uông Tỉnh Vệ, năm 1905 đưa ra 6 điều kiện kèm theo cho một dân tộc bản địa. Đó là : 1. Cùng huyết thống, 2. Cùng ngôn từ, văn tự, 3. Cùng nơi ở, 4. Cùng tập quán, 5. Cùng tín ngưỡng, tôn giáo, 6. Cùng ý thức sức khỏe thể chất .
Ta thấy 6 tiêu chí ( điều kiện kèm theo ) do Uông Tỉnh Vệ đưa ra cũng gần giống với 8 tiêu chí của Lương Khải Siêu, chỉ sắp xếp lại và kiểm soát và điều chỉnh 1 số ít tiêu chí : Đem ngôn từ và văn tự ghép làm một, đổi “ chất thể ” thành ý thức sức khỏe thể chất, bỏ đi điều kiện kèm theo cùng sinh kế .
Tôn Trung Sơn năm 1924, trong cuốn “ Tam dân chủ nghĩa ” đã đưa ra 5 tiêu chí cho dân tộc bản địa ( tộc người ). Đó là : 1. Cùng huyết thống, 2. Cùng hoạt động và sinh hoạt ( giải pháp mưu sinh ), 3. Cùng ngôn từ, 4. Cùng tôn giáo, 5. Cùng phong tục tập quán .
Theo những nhà khoa học Trung Quốc lúc bấy giờ ( Hoàng Quang Học đã dẫn ) Tôn Trung Sơn đã nhấn mạnh vấn đề đến yếu tố hoạt động và sinh hoạt, tức yếu tố kinh tế tài chính, nhìn chung, những tiêu chí đưa ra của Tôn Trung Sơn đã có những văn minh so với Lương Khải Siêu và Uông Tỉnh Vệ, nhưng vẫn giữ hai tiêu chí là huyết thống và tôn giáo để cấu thành dân tộc bản địa thì vẫn không thật khoa học .
Rõ ràng những nhà khoa học tư sản không có năng lực giải đáp yếu tố dân tộc bản địa một cách khoa học, còn lẫn lộn giữa chủng tộc và dân tộc bản địa, đưa huyết thống hoặc hình dáng chất thể ( chủ thể ), của nhân chủng học ( nhân học sức khỏe thể chất ) để cấu thành dân tộc bản địa, đem chủng tộc, một phạm trù của sinh học vào dân tộc bản địa ( tộc người ), một phạm trù của lịch sử dân tộc xã hội là không hề đồng ý được .
Các nhà dân tộc bản địa học Macxít ở Trung Quốc, kể cả trước và sau năm 1949, vẫn kiên trì tuân thủ định nghĩa của I.V.Stalin. Chỉ từ Hội nghị Trung ương 3 của Đảng Cộng sản Trung Quốc ( 1978 ) với chủ trương cải cách, Open của Đặng Tiểu Bình, những nhà Dân tộc học nước này mới đưa thêm 1 số ít tiêu chí vào xác định dân tộc bản địa của Stalin, như : cùng một phong tục tập quán, tách khỏi năng lực tâm ý. Vấn đề ý thức dân tộc bản địa được đặt ra, được coi là một đặc trưng quan trọng của dân tộc bản địa ( tộc người ). Ở Trung Quốc, sau Hội nghị Trung ương 3 của Đảng Cộng sản Trung Quốc 1978, những nhà khoa học tổ chức triển khai một số ít cuộc hội thảo chiến lược về yếu tố này. Nhìn chung vẫn có 3 loại quan điểm khác nhau : 1 / Loại 1, cho ý thức dân tộc bản địa ( tộc người ) là tích cực, là động lực gốc của sự tăng trưởng. Nếu mất nó, sẽ mất năng lực sống và dân tộc bản địa sẽ suy vong, 2 / Loại quan điểm thứ hai, cho ý thức dân tộc bản địa là xấu đi, nó là nguyên do làm ngày càng tăng xích míc dân tộc bản địa. Trong những điều kiện kèm theo đặc biệt quan trọng, rất khó hoàn toàn có thể phân định ranh giới giữa ý thức dân tộc bản địa và chủ nghĩa dân tộc bản địa. Do vậy, cần phải hạn chế khoanh vùng phạm vi tác động ảnh hưởng của nó. 3 / Loại quan điểm thứ 3 ( còn được coi là trung tính ). Khuyên mọi người cần phải nghiên cứu và phân tích đơn cử, không khái quát đặc thù và tác động ảnh hưởng của nó. Ý thức dân tộc bản địa và chủ nghĩa dân tộc bản địa là hai yếu tố khác nhau, nhưng lại có sự liên hệ mật thiết, khi bị áp bức thì ý thức dân tộc bản địa là tích cực văn minh, và ngược lại, ở xã hội dân chủ tự do, thì nó là tiêu cực11 .

3. Về xác định (nhận diện) tộc người ở Thái Lan

Nước Thailand, trước năm 1939 gọi là Xiêm. Theo Charls Keyes, vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, ở nước Xiêm đã thực thi một dự án Bất Động Sản “ Xác định tộc người sinh sống trong phần đất có chủ quyền lãnh thổ của nhà nước ”, nó là dự án Bất Động Sản dân tộc bản địa chí. Dự án này, theo những nhà khoa học Thailand và Hoa Kỳ, không những mang tính chủ nghĩa thực dân phương Tây mà còn là công cụ cho việc tiến tới một chương trình nghị sự làm bá chủ những đối tượng người tiêu dùng bị trị của những nhà chỉ huy Xiêm. Nó xác định vị trí và so sánh với cả chính những tộc người thuộc giới tinh hoa theo một trật tự mới – xã hội tân tiến. Tiêu chí ngôn từ được sử dụng vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, xã hội Xiêm được xem là một xã hội phức tạp ; người địa phương chiếm khoảng chừng 20 % dân số cả nước, những người này nói những ngôn từ không thuộc ngữ hệ Thái, hơn 50% số người Xiêm được xem là người Lào, gồm có những tộc người nói nhiều ngôn từ và phương ngữ Thái. Nếu không xác định rõ những tộc người của nước này, thì số lượng lớn người Lào ở đất Xiêm sẽ là cái cớ để người Pháp lan rộng ra tác động ảnh hưởng về phía Tây. Vì lúc đó Pháp quản lý Đông Dương. Vua Chulalongkorn và những cố vấn của ông đã đề ra một chủ trương gọi là “ Hội nhập vương quốc ” 12 .
Trước hết, toàn bộ những tộc người nói những ngôn từ có quan hệ nhưng không hề hiểu được nhau một cách thuận tiện, thuộc ngữ hệ Thái được coi là có chung một ngôn từ theo sắc lệnh hành chính .
Thứ hai là, tổng thể những người theo Phật giáo truyền thống lịch sử, kể cả những người nói thứ tiếng khác ngữ hệ Thái, đều xem là có chung một tôn giáo – một tiêu chí dùng để xác định tộc người. Do vậy, khó hoàn toàn có thể nói rằng ở đầu thế kỷ XX có tối thiểu 85 % dân số thuộc thành phần tộc người là của vương quốc Xiêm. Những độc lạ giữa họ được lý giải là những độc lạ về khu vực hơn là độc lạ về tộc người. Vì thế số đông người lẽ ra phải được nhận là người Lào thì lại được lý giải là người Đông Bắc hay người miền Bắc ( Ch. Keyes – đã dẫn ) .
Những người nói tiếng Khmer và những người nói những thứ tiếng tương quan đến ngôn từ Khmer ở vùng Đông Bắc, những người nói tiếng Mã Lai ở miền Nam cũng như những người theo Hồi giáo ở đó cũng trở thành người Thái ở miền Nam nước Xiêm. Mặc dù có sự phản ứng của những tộc người địa phương so với chủ trương “ hội nhập vương quốc ” vào những thập niên đầu thế kỷ XX, nhưng cho đến năm 1930 một mạng lưới hệ thống giáo dục tiểu học bắt buộc vẫn được triển khai, trong đó sử dụng một cấu trúc ngôn từ Thái Trung ương đã được chuẩn hóa như một phương tiện đi lại hướng dẫn .
Vấn đề lớn nhất ở quốc gia này, vào thập niên tiên phong thế kỷ XX, mà nhà nước Trung ương phải đương đầu, là sự sống sót một bộ phận lớn dân số người nhập cư và hậu duệ của những người di cư từ miền nam Trung Quốc. Số lượng người Hoa ở nhà nước Xiêm vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX đã tăng vọt, tỷ suất tăng dân số của người Hoa cao hơn tỷ suất tăng của tổng dân số cả nước, số người Hoa tăng từ 6,2 % năm 1870 lên 9,8 % năm 1917, đến năm 1947, dân số người Hoa chiếm 12,0 % dân số nước Đất nước xinh đẹp Thái Lan ( Ch. Keyes ) .
Nhà nghiên cứu và điều tra Luang Wichit cho rằng việc lần ra những mối liên hệ di truyền giữa những ngôn từ Thái khác nhau hoàn toàn có thể thấy một nguồn gốc chung cho tổng thể những người nói tiếng Thái. Thậm chí những người có chung nguồn gốc này truy nguyên lại là dân cư của Vương quốc Nam Chiếu ở Vân Nam, Trung Quốc, cũng được cho rằng có chung những đặc thù khác .
Từ đó người ta sử dụng khái niệm Maha Manachak ( đế chế Thái vĩ đại ) theo quy mô mà Hiler đã làm với người Đức ở châu Âu. Đế chế này link toàn bộ mọi người Thái, mặc dầu họ định cư ở đâu, vào một nhà nước duy nhất với Xiêm ( Xứ sở nụ cười Thái Lan ) là hạt nhân. Chính quan điểm này ở Hội thảo Nước Ta học lần 1, tại TP.HN, năm 2005 Charles Keyes đưa ra quan điểm phản đối với cái gọi là “ Cộng đồng Thái ” ở 1 số ít nước Khu vực Đông Nam Á và Nam Trung Quốc. Ông cho rằng không hề truy nguồn gốc chung để xây dựng hội đồng lúc bấy giờ
Việc đồng nhất những dân tộc thiểu số ở Thailand vẫn sống sót đến thời nay. Những người dân tộc thiểu số không nói ngôn từ Thái, bị gọi là “ Chao Khao ”, có nghĩa là thấp kém, hay nổi dậy chống đối nhà nước Thái. Các dân tộc thiểu số, kể cả những người quốc tế nhập cư vào Thailand đều phải đổi họ, tên gọi và phải cải đạo, theo Phật giáo. Điều đó đã bị một số ít nhà Dân tộc học ở nhiều nước, kể cả những nhà khoa học ở chính Vương Quốc của nụ cười phản ứng kinh khủng .

4. Về xác định tộc người ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào

Từ những năm 60 của thế kỷ XX, Nước Ta đã cử những đoàn cán bộ về nghành dân tộc bản địa sang cùng với cán bộ Lào, nghiên cứu và điều tra về những tộc người ở quốc gia này, do đó cách xác định tộc người ở Lào không khác nhiều so với cách xác định của Nước Ta. Vào giữa những năm của thập niên 90 thế kỷ XX, cả nước Lào có 38 tộc người13. Đến năm 2005, theo tác dụng Tổng tìm hiểu dân số toàn nước, nước Lào có 49 tộc người, được xếp vào 4 ngữ hệ ( family ) : Lào – Thái, Môn-Khmer, Hán – Tạng và Mông – Jìu Miền ( Mông – Dao ) 14. Tại Hội nghị 6 Quốc hội Lào ( khóa VI ), ngày 24/11/2008 đã công nhận hiệu quả của năm 2005, Quốc hội ra quyết nghị số 213 / QH : Nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào chỉ có 1 dân tộc bản địa lớn, là dân tộc bản địa Lào và 49 dân tộc bản địa nhỏ ( ethnic ). Không sử dụng những thuật ngữ như Lào Lùm, Lào Thâng và Lào Sủng ; không được sử dụng những tên gọi có đặc thù miệt thị, khinh thường, chia rẽ như dân tộc bản địa đa phần, dân tộc thiểu số v, v … do lịch sử dân tộc để lại15 .
So sánh bảng hạng mục những tộc người ở Lào ( theo Quyết định 213 / QH ) với bảng Danh mục những tộc người ở Nước Ta ( Theo Quyết định 121 / TCTK năm 1979 ) chúng tôi thấy ở Lào, những tộc người nói ngôn từ Việt – Mường đều xếp vào ngữ hệ Môn – Khmer mà không có ngữ hệ hoặc nhóm ngôn từ Việt – Mường ; Ở Lào xếp thành 3 tộc người là : Tà Ôi, Pa Cô và Ôi, thì ở Nước Ta, chỉ là 1 tộc người Tà Ôi : Ở Lào xếp làm 2 tộc người : Thái, Phu Thay thì ở Nước Ta Phu Thay hay Pu Thay chỉ là tên gọi khác của Thái ; Ở Lào có 2 tộc người : Lự và Nhuồn thì ở Nước Ta, Nhuồn là tên gọi khác của Lự. Cũng ở tài liệu này những nhà khoa học Lào đã trình diễn tiêu chí xác định tộc người ở Lào như sau : “ Dân tộc là một hội đồng người được sinh ra trong lịch sử vẻ vang, gồm những đặc trưng về mặt ngôn từ, lịch sử vẻ vang, nguồn gốc sinh ra gắn liền với tên gọi của dân tộc bản địa và những đặc trưng về cơ cấu tổ chức, hệ tư tưởng, tâm ý được biểu lộ trong cộng đồng văn hóa ” .
Dân tộc có một số ít đặc thù :
– Mỗi dân tộc bản địa ( nhỏ ) hoàn toàn có thể trở thành cơ sở của việc hình thành một dân tộc bản địa ( lớn ) như trường hợp dân tộc bản địa Áo, Hunggari, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ v.v …
– Mỗi dân tộc bản địa có ngôn từ riêng, những ngôn từ trên chưa thống nhất với nhau trong từng vùng, đôi lúc khác nhau trọn vẹn là do có nhiều dân tộc bản địa di cư, nhập cư ở xen lẫn nhau .
– Kinh tế của dân tộc bản địa là tự cung tự túc tự cấp, việc trao đổi kinh tế tài chính không tăng trưởng và không ngặt nghèo là nguyên do dẫn đến ngôn từ và lời nói chưa thống nhất trong một dân tộc bản địa .
– Mỗi dân tộc bản địa có tâm ý và văn hóa truyền thống bậc trung ở một mức độ nhất định. Ở một số ít nước, mỗi dân tộc bản địa có chủ quyền lãnh thổ riêng của mình .

Dân tộc xuất hiện không phải do mong muốn của con người, không phải do ý chí của chính quyền, mà do kết quả tác động của các qui luật kinh tế – xã hội. Một nước có thể có một hoặc nhiều dân tộc.

Xem thêm: Các outfit công sở tạo nên xu hướng

5. Đối với các nhà khoa học phương Tây

Từ lâu những nhà khoa học phương Tây, trong đó có những nhà Dân tộc học, Nhân học xã hội, đã cho rằng : Tộc người ( ethnic hay ethnic group ) là những thuật ngữ được sử dụng thoáng đãng trong xã hội và trên những phương tiện đi lại báo chí truyền thông. Đa số quan điểm thường cho rằng những đặc trưng như văn hóa truyền thống, xã hội, ngôn từ đã cấu thành nên tộc người. Bắt đầu từ giữa thập niên 50 của thế kỷ 20. Với khu công trình “ Các mạng lưới hệ thống chính trị ở vùng cao Burma ” ( viết về tộc người Kachin ), năm 1954 của E. R. Leach, tính thuyết phục về văn hóa truyền thống, ngôn từ của tộc người bị nghi ngờ16. Ông cho rằng người Kachin không hề tìm thấy trong bất kỳ một thuộc tính văn hóa truyền thống nào mà toàn bộ họ san sẻ. Tính riêng không liên quan gì đến nhau của người Kachin chỉ hoàn toàn có thể hiểu được khi xem xét cơ cấu tổ chức những mối quan hệ của họ với những người láng giềng, là người Shan, những người mà với những tiêu chuẩn thường thì phải được coi là một nhóm tộc người riêng. Ông Tóm lại : “ Các qui ước thường thì về những tác nhân tạo nên một văn hóa truyền thống một xã hội đã tạo ra không còn tương thích nữa ”. Ông chứng minh và khẳng định, tổ chức triển khai xã hội cơ bản hơn văn hóa truyền thống .
Nhà nhân học Michael Moeman, khi nghiên cứu và điều tra về những mối quan hệ tộc người ở Vương Quốc của nụ cười ( năm 1965 ), tập trung chuyên sâu vào tộc người Lự, ông cho rằng, ngôn từ, văn hóa truyền thống và tổ chức triển khai xã hội trong tộc người không trọn vẹn tương đương với nhau, do vậy không cần phải có một nền văn hóa truyền thống đặc trưng17 .
Năm 1969 Fredrik Barth, trong cuốn sách “ Nhóm tộc người và biên giới tộc người ” ( ở phầngiới thiệu ), ông cho rằng : Trong khi không có một tập hợp những đặc thù văn hóa truyền thống nào là vững chắc để phân biệt nhóm tộc người này với nhóm tộc người khác thì không hề lấy những tiêu chí văn hóa truyền thống làm những đặc trưng cơ bản để xác định những nhóm tộc người18 .
Giáo sư Chares F.Keyes ở trường Đại học Washington tại Seattle Hoa Kỳ, người đã có nhiều năm cùng cộng tác với Viện Dân tộc học Nước Ta, tán đồng với quan điểm của những nhà khoa học trên ( E.R.Leach, M.Moeman, F.Barth v.v … ) ông đã viết một loạt bài về xác định tộc người nói chung, ở những nước châu Á như Thailand, Trung Quốc, Nước Ta nói riêng ( đã dẫn ), Một học viên người Nước Ta của ông là Phan Ngọc Chiến đã có bài ra mắt về tiêu chí đặc thù văn hóa truyền thống trong xác định thành phần tộc người của ông ( tại Hội thảo năm 2002 ở thành phố Hồ Chí Minh ) .
Theo Ch. F.Keyes : “ Một tộc người phải được ý niệm là một hội đồng người, tích hợp với nhau về một dòng dõi chung mà họ cùng san sẻ, nhưng không giống như dòng họ trong gia phả, bằng cách chỉ ra đơn cử một ông hay bà tổ chung và không nhất thiết phải là một sự kiện có thật, chỉ có niềm tin có chung một dòng dõi cũng có giá trị như chung một dòng dõi có thật ” 19 .
Trong khi đó nhà nhân học Canada đã có nhiều năm hợp tác nghiên cứu và điều tra với Viện Dân tộc học Nước Ta, lại tôn vinh đặc thù văn hóa truyền thống. Theo ông, văn hóa truyền thống được cho phép tất cả chúng ta vấn đáp những câu hỏi : “ Chúng ta là ai, tại sao và như thế nào tất cả chúng ta khác với người khác, cái gì phân định tất cả chúng ta vào trong những phạm trù xã hội được kiến thiết xây dựng dựa trên nền tảng về tuổi, giới, dòng dõi, vị thế hôn nhân gia đình, gia tài, nghề nghiệp, kiến thức và kỹ năng quyền lực tối cao … Những phạm trù nhấn mạnh vấn đề khác nhau tùy theo thế giới quan được xem xét ”. “ Quan điểm dân tộc bản địa học TT ( ethno – centric ) cũng hàm ý rằng những nhà tăng trưởng không hiểu hay phủ nhận việc thừa nhận năng lực sống sót của nền văn hóa truyền thống địa phương truyền thống lịch sử ”. Tóm lại, văn hóa truyền thống được cho phép tất cả chúng ta kiến thiết xây dựng hiện thực của chúng ta20 .
Gần đây, trong 1 số ít tài liệu của Liên hợp quốc, khi viết về những dân tộc bản địa ( tộc người ) địa phương, họ nhấn mạnh vấn đề đến : Tính hội đồng, ý thức tự nhận của người dân và dân số. Người ta cho rằng, một dân tộc bản địa muốn sống sót được phải có một dân số nhất định, tối thiểu là 10 vạn người, nếu không sẽ bị đồng nhất bởi những dân tộc bản địa cùng cư trú, nhất là bởi những dân tộc bản địa có dân số đông hơn .
Như vậy cho đến nay, yếu tố xác định tiêu chí hay đặc trưng của tộc người, trên quốc tế vẫn còn những quan điểm khác nhau. Vấn đề là địa thế căn cứ vào tình hình thực tiễn, tất cả chúng ta phải xác định lấy những tiêu chí của tất cả chúng ta để hoàn toàn có thể vận dụng được trong cả nước ở quy trình tiến độ lúc bấy giờ .
Ở Nước Ta, nhằm mục đích Giao hàng công tác làm việc nghiên cứu và điều tra XĐTPDT, từ thập niên 1970 đến nay đã có 6 hội thảo chiến lược bàn về tiêu chí XĐTPDT, tạm chia thành ba đợt .
Đợt 1 gồm hai cuộc hội thảo chiến lược tại TP.HN vào tháng 6 và tháng 11 năm 1973 do Viện Dân tộc học tổ chức triển khai. Đợt 2 gồm hai cuộc hội thảo chiến lược vào tháng 7 và tháng 10 năm 2002 tại TP. Hà Nội và Tp. Hồ Chí Minh do Viện Dân tộc học tổ chức triển khai. Đợt 3 gồm hai cuộc hội thảo chiến lược tại TP.HN vào năm năm trước do hội đồng Khoa học Công nghệ Ủy ban Dân tộc tổ chức triển khai .
Trong những cuộc hội thảo chiến lược, những yếu tố triết lý được trình làng và nghiên cứu và phân tích. Kinh nghiệm những nước trên quốc tế và khu vực vận dụng vào điều kiện kèm theo Nước Ta được trao đổi và bàn luận. Mặc dù còn đôi độc lạ, nhưng quan điểm chung tương đối thống nhất là : Khác với Liên Xô, cũng khác với Trung Quốc, Nước Ta không coi chủ quyền lãnh thổ tộc người, đặc thù kinh tế tài chính, nguồn gốc lịch sử dân tộc là những tiêu chí XĐTPDT. Các yếu tố tâm ý, nguồn gốc lịch sử dân tộc trong 1 số ít trường hợp nằm trong đặc thù văn hóa truyền thống hay ý thức dân tộc bản địa. Vì thế, Kết luận chung là những nhà Dân tộc học Nước Ta trước sau vẫn thống nhất chỉ vận dụng ba tiêu chí XĐTPDT, gồm có ý thức tự giác tộc người, đặc thù văn hóa truyền thống và ngôn từ, ngoài những, tùy từng vùng, từng dân tộc bản địa hoàn toàn có thể vận dụng thêm những tiêu chí mềm nhưng linh động và bảo vệ tính khoa học. Trong ba tiêu chí, tiêu chí đặc thù văn hóa truyền thống hàm ý có chung một số ít đặc trưng chứ không phải có chung toàn bộ những thành tố văn hóa truyền thống. Để XĐTPDT, cần vận dụng cả ba tiêu chí, mỗi tiêu chí được nghiên cứu và điều tra không đơn lẻ, mà trong mối quan hệ toàn diện và tổng thể với những tiêu chí khác, không có tiêu chí nào là duy nhất mà chỉ có sự tổng hòa của những tiêu chí, do những tiêu chí tích hợp lại .
Đây là những Kết luận đúng đắn, tương thích với điều kiện kèm theo nước ta, là thành tựu khoa học, thực tiễn có ý nghĩa to lớn của công tác làm việc XĐTPDT Nước Ta .

__________
* Bài viết là sản phẩm thuộc đề tài khoa học cấp Bộ: “Nghiên cứu đề xuất giải quyết một số vấn đề còn có ý kiến khác nhau về thành phần dân tộc”, mã số: ĐTCB.UBDT.04.18.

1. N.N. Tsebocsarov, “ Vấn đề phân loại những hội đồng người trong những tác phẩm của những học giả Xô Viết ”, Dân tộc học Xô Viết, số 4, 1967 .
2. S.I.Bruc ( 1962 ), Các quy trình tăng trưởng tộc người và những nguyên tắc phân loại tộc người trong “ Dân số và phân bổ những dân tộc bản địa trên quốc tế ”, Nxb. Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, Moscơva .
3. V.I.Kozlov ( 1979 ), Bàn về phân loại cộng đồng tộc người, trong “ Dân tộc học đại cương ”, Nxb. Khoa học, Moscơva .
4. V.I.Kozlov ( 1970 ), Tộc người và kinh tế tài chính tộc người, Dân tộc học Xô Viết, số 6 .
5. N.N.Tsebocsarov ( 1964 ), Những yếu tố nguồn gốc của những dân tộc bản địa cổ đại và tân tiến, Nxb. Khoa học, Moscơva .
6. IuV. Bromley ( 1973 ), Tộc người và dân tộc học, Moscơva
7. Iu. V.Bromley ( 1969 ), Tộc người và nội tộc hôn, Dân tộc học Xô Viết, số 6 .
8. Khổng Diễn ( 1995 ), Dân số và dân số tộc người ở Nước Ta, Nxb. Khoa học Xã hội, TP.HN .
9. Shelepov G.V ( 1968 ), Nguồn gốc chung như thể một đặc thù của cộng đồng tộc người, Dân tộc học Xô Viết, số 4 .
10. Hoàng Quang Học ( chủ biên, 1995 ), Nhận biết những dân tộc bản địa Trung Quốc, Nxb. Dân tộc, Bắc Kinh .
11. Hách Thời Viễn, Dương Cảnh Sở ( 1998 ), Ý thức dân tộc bản địa, Tạp chí Dân tộc, Bắc Kinh, tháng 10 .
12. Charles F.Keyes ( 2002 ), Những tộc người ở châu Á : Những yếu tố khoa học và chính trị trong việc phân loại những nhóm người ở xứ sở của những nụ cười thân thiện, Trung Quốc và Nước Ta, Journal of Asian Studies, số 4 .
13. Nguyễn Duy Thiệu ( 1996 ), Cấu trúc tộc người ở Lào, Nxb. Khoa học Xã hội, TP.HN .
14. Lao National Front for Construction ( 2005 ), The Ethnics Group in Lao PDR, Vientian .
15. Mặt trận Lào kiến thiết xây dựng quốc gia, Thông tư hướng dẫn thông dụng, sử dụng tên gọi số lượng những dân tộc bản địa tại nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, số 004 / TMX ngày 20.01.2009 .
16. Cuốn sách này đã được Viện Dân tộc học Nước Ta dịch ra tiếng Việt, bản dịch lưu tại Thư viện Viện Dân tộc học .
17. Michael Moeman ( 1965 ), Ethnic iđentification in a Complex – civilization Who are the Lue ? American Anthropologist .
18. Bath Fredric ( 1969 ), Introduction in Group and Boundaries Boston Little Brown .
19. Phan Ngọc Chiến, “ Quan điểm của 1 số ít nhà khoa học phương Tây về tiêu chí đặc thù văn hóa truyền thống trong việc xác định thành phần dân tộc bản địa ở Nước Ta ”, Hội thảo bàn về tiêu chí xác định lại thành phần dân tộc bản địa ở Nước Ta, thành phố Hồ Chí Minh ngày 18/10/2002 .
20. Don Mccaskill ( 2005 ), Từ người những bộ tộc thiểu số : Sự quy đổi của những dân tộc bản địa địa phương : Một cuộc tranh luận lý thuyết, trong Hợp tuyến “ Tính dân tộc bản địa và quan hệ dân tộc bản địa ở Nước Ta và Khu vực Đông Nam Á ” TP. Hà Nội .

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Phan Ngọc Chiến ( 2002 ), Quan điểm của 1 số ít nhà khoa học phương Tây về tiêu chí đặc thù văn hóa truyền thống trong việc xác định thành phần dân tộc bản địa ở Nước Ta, Hội thảo bàn về tiêu chí xác định lại thành phần dân tộc bản địa ở Nước Ta, thành phố Hồ Chí Minh ngày 18/10/2002 .
Khổng Diễn ( 1995 ), Dân số và dân số tộc người ở Nước Ta, Nxb. Khoa học Xã hội, TP.HN .
Khổng Diễn ( 2002 ), Một số yếu tố về xác định lại thành phần dân tộc bản địa ở Nước Ta. Kỷ yếu Hội thảo bàn về tiêu chí xác định lại thành phần dân tộc bản địa ở Nước Ta ( tại Thành Phố Hà Nội ngày 02. 7. 2002, thành phố Hồ Chí Minh ngày 18.10.2002 ) .
Hoàng Quang Học ( chủ biên, 1995 ), Nhận biết những dân tộc bản địa Trung Quốc, Nxb. Dân tộc, Bắc Kinh ;
Nguyễn Duy Thiệu ( 1996 ), Cấu trúc tộc người ở Lào, Nxb. Khoa học Xã hội, Thành Phố Hà Nội .
Hách Thời Viễn, Dương Cảnh Sở ( 1998 ), Ý thứcdân tộc, Tạp chí Dân tộc, Bắc Kinh, tháng 10 .
Bath Fredric ( 1969 ), Introduction in Group and Boundaries, Boston Little Brown .
Iu. V.Bromley ( 1973 ), Tộc người và dân tộc học, Moscơva .
Iu. V.Bromley ( 1969 ), Tộc người và nội tộc hôn, Dân tộc học Xô Viết, số 6. Michael Moeman ( 1965 ), Ethnic iđentification in a Complex – civilization Who are the Lue ? American Anthropologist .
Shelepov G.V ( 1968 ), Nguồn gốc chung như thể một đặc thù của cộng đồng tộc người, Dân tộc học Xô Viết, số 4 .
N.N. Tsebocsarov ( 1967 ), Vấn đề phân loại những hội đồng người trong những tác phẩm của những học giả Xô Viết, Dân tộc học Xô Viết, số 4 .
N.N.Tsebocsarov ( 1964 ), Những yếu tố nguồn gốc của những dân tộc bản địa cổ đại và tân tiến, Nxb. Khoa học, Moscơva .
S.I.Bruc ( 1962 ), Các quy trình tăng trưởng tộc người và những nguyên tắc phân loại tộc người trong “ Dân số và phân bổ những dân tộc bản địa trên quốc tế ”, Nxb. Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, Moscơva .
Don Mccaskill ( 2005 ), Từ người những bộ tộc thiểu số : Sự quy đổi của những dân tộc bản địa địa phương : Một cuộc tranh luận lý thuyết, trong Hợp tuyến “ Tính dân tộc bản địa và quan hệ dân tộc bản địa ở Nước Ta và Khu vực Đông Nam Á ” TP.HN .
Charles F.Keyes ( 2002 ), Những tộc người ở châu Á : Những yếu tố khoa học và chính trị trong việc phân loại những nhóm người ở Đất nước xinh đẹp Thái Lan, Trung Quốc và Nước Ta, Journal of Asian Studies, số 4 .
V.I.Kozlov ( 1979 ), Bàn về phân loại cộng đồng tộc người, trong “ Dân tộc học đại cương ”, Nxb. Khoa học, Moscơva .
V.I.Kozlov ( 1970 ), Tộc người và kinh tế tài chính tộc người, Dân tộc học Xô Viết, số 6 .
Lao National Front for Construction ( 2005 ), The Ethnics Group in Lao PDR, Vientian .
Mặt trận Lào kiến thiết xây dựng quốc gia, Thông tư hướng dẫn phổ cập, sử dụng tên gọi số lượng những dân tộc bản địa tại nước CHDCND Lào, số 004 / TMX ngày 20.01.2009 .

Nguồn: Khoa học, Giáo dục và Công nghệ,
Journal of ethnic minorities research, Volume 8, Issue 1