Chi tiêu ngân sách nhà nước của Việt Nam thời kì 2005 – 2020 và những vấn đề đặt ra

TCCTTHẠC SĨ ĐỖ THỊ THANH HUYỀN – TS. NGUYỄN THỊ THU H (Bộ môn Kinh tế học, Trường Đại học Thương mại)

TÓM TẮT:

Chi tiêu ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện vai trò chức năng quản lý và hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng. Trong bối cảnh thu ngân sách ngày càng khó khăn, bội chi ngân sách và nợ công của Việt Nam ngày càng tăng, thì chi ngân sách cần được cơ cấu lại để Chính phủ vừa có nguồn lực để thực hiện tốt vai trò của mình, vừa đảm bảo an toàn tài chính quốc gia. Bài viết phân tích thực trạng chi tiêu NSNN của Việt Nam trong thời kì 2005-2020, chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân trong chi tiêu NSNN, từ đó đề xuất một số biện pháp hoàn thiện chi NSNN.

Bạn đang đọc: Chi tiêu ngân sách nhà nước của Việt Nam thời kì 2005 – 2020 và những vấn đề đặt ra

Từ khóa: chi ngân sách nhà nước, chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên.

1. Thực trạng chi ngân sách nhà nước ở Việt Nam

Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, vai trò của NSNN là rất quan trọng, không chỉ là quỹ tài chính để duy trì bộ máy quản lý nhà nước, là công cụ để Nhà nước khắc phục những hạn chế của cơ chế thị trường mà còn là nguồn lực tài chính quan trọng cho đầu tư phát triển.

Các hoạt động chi NSNN đang có xu hướng ngày càng mở rộng cùng với quá trình phát triển kinh tế xã hội nước ta. Bảng 1 thể hiện mức độ chi tiêu NSNN theo năm từ 2005 – 2020. Quy mô chi từ NSNN của giai đoạn 2011 – 2015 đạt 6.324,5 nghìn tỷ đồng, gấp hơn 2 lần so với giai đoạn 2005 – 2010. Thời kì 2016 – 2020, chi ngân sách tăng gấp 3 lần quy mô chi của giai đoạn 2005 – 2010. Chi tiêu NSNN của Chính phủ tăng phù hợp với quy luật Wagner khi cho rằng tỷ trọng của khu vực công (đo lường bằng tỷ lệ chi tiêu chính phủ so với GDP) có xu hướng tăng lên khi thu nhập bình quân đầu người tăng lên. Riêng năm 2020, lo ngại ảnh hưởng dịch bệnh Covid-19 tới nguồn thu ngân sách và an toàn tài chính quốc gia, các hoạt động chi thường xuyên đã được điều chỉnh giảm thông qua cắt giảm những hoạt động chi không cấp thiết (hội nghị, công tác, …). Tổng chi NSNN từ đầu năm đến thời điểm 15/12/2020 ước tính đạt 1.432,5 nghìn tỷ đồng, giảm so với các năm trước, trong đó chi thường xuyên đạt 966,7 nghìn tỷ đồng; chi đầu tư phát triển 356 nghìn tỷ đồng; chi trả nợ lãi 98,8 nghìn tỷ đồng[1].    

Mặc dù quy mô chi tiêu ngân sách tăng nhưng vận tốc tăng chi NSNN đã có cải tổ theo khunh hướng giảm, đơn cử quy trình tiến độ năm trước – 2019 đạt 8,5 %, giảm mạnh so với tỷ suất tăng trung bình 18,3 % của tiến trình 2008 – 2013. Sự chênh lệch vận tốc tăng chi NSNN giữa hai thời kì này có nguyên do một phần là do quá trình 2009 – 2012, nhà nước lan rộng ra chi tiêu tương hỗ nền kinh tế tài chính trong toàn cảnh hậu khủng hoảng cục bộ kinh tế tài chính quốc tế 2008. Bước sang quá trình năm trước – 2019, nhà nước tăng cường tái cơ cấu tổ chức chi tiêu công để giảm bội chi ngân sách và nợ công quốc gia, dẫn đến vận tốc tăng chi NSNN giảm khá nhiều, cho thấy chủ trương tái cơ cấu tổ chức chi tiêu và góp vốn đầu tư công đã có những thành công xuất sắc trong bước đầu .

Bảng 1: Chi tiêu ngân sách nhà nước 2005-2020

( * ) Số liệu được kiểm soát và điều chỉnh theo Luật Ngân sách Nhà nước năm ngoái, gồm có chi từ nguồn trái phiếu nhà nước, không gồm có chi trả nợ gốc. ( * * ) Không gồm có chi dự trữ vương quốc. ( * * * ) Bao gồm cả chi tạo nguồn thực thi cải cách tiền lương và tinh giản biên chế .
Nguồn : Dữ liệu năm 2020 tổng hợp từ Báo cáo tình kinh tế tài chính xã hội quý IV và năm 2020

2. Một số vấn đề bất cập trong chi NSNN

Về tỷ lệ chi NSNN trên GDP: Hoạt động chi NSNN thời gian gần đây đã có sự giảm tốc, phù hợp với xu hướng giảm thu NSNN. Tuy nhiên, tỷ lệ chi NSNN trên GDP vẫn duy trì ở mức cao từ 25-29% GDP và có xu hướng cao hơn so với nhiều quốc gia có cùng trình độ phát triển (Bảng 2). Tình trạng bội chi NSNN vẫn chưa được cải thiện nhiều dù tính toán theo thông lệ quốc tế (IMF) hay tính toán theo cách của Tổng cục Thống kê[2]. Thâm hụt ngân sách của Việt Nam từ 2012 đến 2017 dao động ở mức 5,3 – 6,6% GDP, cao hơn mức 4,4-5,6% GDP của giai đoạn 2006-2011. Năm 2017, thâm hụt ngân sách ở mức 3,48% GDP[3] – do bắt đầu không tính chi trả nợ gốc khi cân đối ngân sách theo quy định của Luật Ngân sách có hiệu lực từ 2017.Tuy nhiên, nếu tính theo cách cũ thì con số thâm hụt tiếp tục tăng đến 6,43% GDP.

Số liệu từ Bộ Tài chính cho thấy, mức thâm hụt ngân sách của năm 2018 khoảng chừng 3,46 % GDP, còn năm 2019 là khoảng chừng 3,4 % GDP. Mức thâm hụt đã giảm đôi chút, nhưng nhìn chung cấu trúc ngân sách nhà nước chưa có cải tổ nhiều so với những năm trước. Phần lớn sự đổi khác thâm hụt ngân sách kể từ 2017 so với quy trình tiến độ trước đó là do việc biến hóa cách hạch toán ( không tính chi trả nợ gốc ). Thực tế cơ cấu tổ chức chi tiêu và kỷ luật tài khóa không được cải tổ, nhu yếu chi tiêu vượt xa so với năng lực thu, làm tăng nợ công quốc gia và rình rập đe dọa bảo mật an ninh kinh tế tài chính vương quốc .

Bảng 2: Chi tiêu NSNN của một số nước trong khu vực ASEAN (% GDP)

Nguồn : Asian Development Bank’s Key Indicators
Về cơ cấu tổ chức chi NSNN : có biến hóa theo xu thế tăng tỷ trọng chi tiếp tục và giảm tỷ trọng chi góp vốn đầu tư tăng trưởng, vận tốc tăng chi tiếp tục cũng cao hơn nhiều so với vận tốc tăng chi góp vốn đầu tư. Trong quy trình tiến độ 2005 – 2010, chi góp vốn đầu tư tăng trưởng chiếm 31 % thì đến tiến trình 2011 – 2020 giảm chỉ còn trung bình 26 %. Trong khi đó, tỷ trọng chi liên tục tăng từ 50,1 % ( 2005 ) lên xê dịch 60 % ( Bảng 1 ) mà đỉnh điểm hơn 65 % tổng chi NS trong hai năm năm trước và 2017 ( cao hơn tiềm năng Kế hoạch kinh tế tài chính 5 năm vương quốc quy trình tiến độ năm nay – 2020 là giảm tỷ trọng chi liên tục xuống dưới 64 % tổng chi NSNN ). Cơ cấu chi liên tục chưa bảo vệ tiềm năng đặt ra, dù chi tiêu cho những nghành nghề dịch vụ tăng trưởng con người như y tế, giáo dục và khoa học công nghệ tiên tiến được ưu tiên trong thời hạn qua nhưng chi lương và chi quản trị hành chính nhà nước vẫn là hai nguồn chi chiếm tỷ trọng cao nhất trong tổng chi NSTW .
Việc triển khai sắp xếp tổ chức triển khai cỗ máy, tinh giản biên chế để giảm chi tiếp tục còn chậm ( Năm 2018, tổng số chi lương, phụ cấp lương và những khoản góp phần theo lương từ NSNN là 364.228,4 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 39 % chi liên tục ). Chi tiếp tục luôn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi NSNN và thường khó cắt giảm hơn so với chi góp vốn đầu tư tăng trưởng. Tốc độ tăng chi NSNN trong những năm qua chững lại đa phần là do hạn chế góp vốn đầu tư công, điều này làm cho việc giảm thâm hụt ngân sách khó khăn vất vả hơn và ảnh hưởng tác động đến năng lực phân phối cải tổ hạ tầng cơ sở cho tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội .
Số liệu nghiên cứu và phân tích cũng cho thấy một khoản chi khác có vai trò ngày càng lớn trong tổng chi NSNN là chi trả nợ. Số nợ phải trả trung bình trong cả quy trình tiến độ chiếm khoảng chừng 13 % trong tổng chi NSNN. Cùng với đó là mức tăng chi trả nợ trung bình 16,3 % mỗi năm hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động tới tính vững chắc của NSNN trong tương lai .
Về công tác làm việc dự trù và giải ngân cho vay : Tình trạng sắp xếp kinh phí đầu tư nhưng không hoàn thành xong trách nhiệm chi phải chuyển nguồn hoặc để kết dư ngân sách địa phương lớn lê dài nhiều năm, biểu lộ sự tiêu tốn lãng phí nguồn lực, chất lượng lập dự trù thấp, công tác làm việc chấp hành, hiệu suất cao quản trị, sử dụng ngân sách chưa cao. Theo Báo cáo của Tổng cục Thống kê, tổng chi NSNN năm 2020 ( tính đến 15/12/2020 ) ước tính đạt 1.432,5 nghìn tỷ đồng, giảm so với những năm trước, chỉ bằng 82 % dự trù năm, trong đó chi tiếp tục đạt 966,7 nghìn tỷ đồng, bằng 91,5 % ; chi góp vốn đầu tư tăng trưởng 356 nghìn tỷ đồng, bằng 75,7 % ; chi trả nợ lãi 98,8 nghìn tỷ đồng, bằng 83,6 % kế hoạch .
Bên cạnh đó, Nhà nước đã thực thi giải ngân cho vay vốn năm 2019 chuyển sang năm 2020 đạt khoảng chừng 75 % kế hoạch ( GSO ). Tuy nhiên, vẫn còn khoảng chừng 26 nghìn tỷ đồng vốn vay ngoài nước cho góp vốn đầu tư tăng trưởng không triển khai được, phải hủy dự trù. Giải ngân chi góp vốn đầu tư đạt thấp, lê dài trong nhiều năm do nhiều dự án Bất Động Sản chưa tuân thủ nguyên tắc, tiêu chuẩn phân chia vốn, giao vốn chậm, không đúng đối tượng người dùng, .., gây tiêu tốn lãng phí trong sử dụng nguồn vốn góp vốn đầu tư công. Bên cạnh đó, 1 số ít khoản chi tiêu cho tăng trưởng con người, xã hội có phần lan rộng ra, nhưng giải ngân cho vay tiếp tục không đạt kế hoạch như chi giáo dục, giảng dạy và dạy nghề ; chi sự nghiệp y tế ; chi sự nghiệp khoa học, công nghệ tiên tiến, …

3. Định hướng giải pháp hoàn thiện chi NSNN

Trước những yếu tố chưa ổn sống sót lê dài và chậm được kiểm soát và điều chỉnh của chi tiêu NSNN như nghiên cứu và phân tích ở trên và sức ép tăng trưởng kinh tế tài chính đi cùng bảo vệ bảo mật an ninh kinh tế tài chính vương quốc yên cầu cải cách can đảm và mạnh mẽ hoạt động giải trí chi tiêu NSNN. Một số giải pháp được khuyến nghị như sau :
Một là, cân đối lại cơ cấu tổ chức chi NSNN theo hướng giảm chi tiếp tục, tăng chi góp vốn đầu tư tăng trưởng. Bởi vì chi góp vốn đầu tư tăng trưởng là những khoản chi có thời hạn ảnh hưởng tác động dài, thường trên một năm, hình thành nên những tài sản vật chất có năng lực tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, trực tiếp làm tăng cơ sở vật chất của vương quốc. Giảm chi tiếp tục là khó khăn vất vả, cần có quyết tâm lớn của cả mạng lưới hệ thống chính trị và chính quyền sở tại, đoàn thể bằng những hành vi đơn cử : thanh tra rà soát, cơ cấu tổ chức lại, bảo vệ hài hòa và hợp lý, tiết kiệm chi phí, sắp xếp thứ tự ưu tiên cho những trách nhiệm thiết thực cấp bách, cắt, giảm những trách nhiệm chi không thiết yếu ; không sắp xếp kinh phí đầu tư shopping trang thiết bị đắt tiền, xe công ; giảm mạnh chi cho khánh tiết, hội nghị, hội thảo chiến lược, tiệc tùng, đi công tác làm việc quốc tế, … như đã thực thi trong năm 2020. Tiếp tục tổ chức triển khai lại cỗ máy quản trị theo hướng tinh giản, gọn nhẹ, hiệu suất cao, ứng dụng cơ quan chính phủ điện tử ở Lever sâu hơn, … để giảm mạnh những khoản chi lương và chi quản trị hành chính ( là mục chi chiếm tỷ trọng lớn trong chi liên tục ). Đẩy mạnh hơn nữa chính sách tự chủ tại những đơn vị chức năng sự nghiệp công lập để giảm áp lực đè nén chi NSNN, nâng cao chất lượng dịch vụ công .
Hai là, nâng cao chất lượng dự trù, lập dự trù NSNN, cải tiến thủ tục cấp phép ngân sách : Cần xem xét lại quy mô chi tiêu công cho tương thích với năng lực của vương quốc ( % GDP ) và tiềm năng, kế hoạch tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội trong trung và dài hạn. Cần tìm ra nguyên do dẫn đến thực trạng lập dự trù không sát, giải ngân cho vay chậm và sai đối tượng người tiêu dùng diễn ra trong nhiều năm so với góp vốn đầu tư công và những hoạt động giải trí quan trọng như giáo dục đào tạo và giảng dạy và dạy nghề, sự nghiệp y tế, khoa học công nghệ tiên tiến .
Ba là, tuân thủ nghiêm những nguyên tắc trong quản trị chi tiêu công, tăng cường tính minh bạch và nghĩa vụ và trách nhiệm báo cáo giải trình của những cấp có thẩm quyền về hoạt động giải trí thu – chi và cân đối ngân sách nhà nước. Tăng cường những tính năng giám sát của Kiểm toán Nhà nước ở tổng thể những cấp của nhà nước và được cho phép tham gia ngặt nghèo với những Tổ chức xã hội dân sự và thông tin đại chúng nhằm mục đích tăng cường tiếp thị quảng cáo và nâng cao năng lượng giám sát ngân sách .

TÀI LIỆU TRÍCH DẪN:

[ 1 ] https://www.gso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2020/12/baocao-tinh-hinh-kinh-te-xa-hoi-quy-iv-va-nam-2020/
[ 2 ] Theo IMF, khi tính cân đối NSNN không gồm có chi trả nợ gốc. Còn theo cách tính của Bộ Tài chính, trước năm năm nay gồm có cả chi trả nợ gốc, từ 2017 sẽ loại trừ chi trả nợ gốc khi cân đối ngân sách nhà nước .
[ 3 ] Theo http://cafef.vn/tinh-hinh-tai-chinh-ngan-sach-2018-duoi-goc-nhin-chuyen-gia-phan-tich-20190205085543234.chn

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Bùi Thị Mai Hoài và cộng sự (2015), “Cân đối ngân sách nhà nước, nợ công và các chuẩn mực quốc tế”, Tạp chí Phát triển kinh tế, số 26 (9), 02-25.
2. Hoàng Khắc Lịch và cộng sự (2018), “Chi ngân sách nhà nước của Việt Nam giai đoạn 2007-2017 và một số khuyến nghị”, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội: Kinh tế và Kinh doanh, tập 34, số 4 (2018) 28-36.
3. Quỹ tiền tệ Quốc tế, “Cẩm nang về minh bạch tài khóa”, Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội dịch 2011.
4. Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội (2010), “Bội chi NSNN – Kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam”, Báo cáo tổng hợp chuyên đề nghiên cứu khoa học.
5. World Bank (2017), Đánh giá chi tiêu công của Việt Nam, Báo cáo nghiên cứu.

The state budget expenditure of Vietnam in the period from 2005

to 2020 and existing problem

Master. Do Thi Thanh Huyen 1

Ph.D Nguyen Thi Thu Hien 1

1 Department of Economics, Thuongmai University

ABSTRACT:           

Xem thêm: Quy chế chi tiêu nội bộ của doanh nghiệp – Luật Thiên Minh

State budget expenditure is considered an important tool of the State to perform its role of managing and supporting socio-economic development, ensuring security, defense and diplomacy. In the context of increasing difficulties in collecting budget revenues, widening budget deficit and increasing public debt, it is essential for the Government of Vietnam to restructure its budget spending to fulfill its roles and ensuring the national financial security. This paper analyzes the state budget expenditure in Vietnam in the period from 2005 to 2020 and points out existing problems. Based on the paper’s findings, some measures are proposed to improve the efficiency of state budget expenditure of Vietnam .

Keywords: state budget expenditure, development investment expenditure, frequent expenditure.

[Tạp chí Công Thương – Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 9, tháng 4 năm 2021]

Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Đời Sống