Phân biệt mục tiêu, chỉ tiêu, chỉ số trong lập kế hoạch phát triển

Khởi tạo bởi : tailieu | Đăng bởi : tinkinhte | Cập nhật : 04/09/2009 23 : 08

Quá trình đổi mới công tác lập kế hoạch hiện nay đang diễn ra sôi động ở tất cả các cấp ngành và địa phương. Trọng tâm của sự đổi mới đó là chuyển từ cách lập kế hoạch theo kiểu truyền thống, chú trọng vào hoạt động và các đầu ra (kết quả ngắn hạn) của việc thực hiện kế hoạch sang lập kế hoạch theo kết quả, và kèm theo đó là triển khai công tác theo dõi và đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch theo kết quả. Trong quá trình đó, một vấn đề nổi lên là phải xây dựng các chỉ tiêu kế hoạch và chỉ số theo dõi, đánh giá mức độ thực hiện kế hoạch. Hiện nay, có rất nhiều quan điểm khác nhau xung quanh việc phân biệt những khái niệm này. Bài viết này đóng góp một quan điểm vào cuộc tranh luận nói trên.

Lập kế hoạch theo tác dụng

Lập kế hoạch nói chung là một quá trình trả lời cho bốn câu hỏi chiến lược: Chúng ta đang ở đâu? Chúng ta muốn đi đến đâu? Làm thế nào để đến được đích? Và làm thế nào để biết chúng ta đang đi đúng hướng? Câu hỏi thứ nhất được trả lời trong phần “Đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch kỳ báo cáo”, trong khi đó câu hỏi thứ hai được làm rõ trong phần “Xác định phương hướng, mục tiêu phát triển kỳ kế hoạch”, câu hỏi thứ ba ở phần “Các giải pháp thực hiện kế hoạch” và câu hỏi thứ 4 ở phần “Theo dõi, đánh giá thực hiện kế hoạch”. Như vậy, có thể nói đây cũng chính là bốn nội dung cơ bản mà một bản kế hoạch phát triển ngành hoặc địa phương cần phải trả lời.

Những điểm yếu kém đó đã đặt ra nhu yếu cấp bách phải thay đổi cách lập kế hoạch để tương thích với sự quản lý và vận hành của cơ chế thị trường. Những hướng thay đổi chính là việc lập kế hoạch mang tính kế hoạch và xu thế theo tác dụng, trong đó có sự kết nối ngặt nghèo với nguồn lực sẵn có, có sự tham gia của những thành phần kinh tế tài chính và hội đồng dân cư, đồng thời phải có kế hoạch theo dõi và nhìn nhận theo tác dụng. Lập kế hoạch theo tác dụng là phương pháp lập kế hoạch chú trọng vào việc đạt được những cấp khác nhau trong chuỗi hiệu quả ( result chain ), gồm có từ đầu ra ( hay những tác dụng trực tiếp của việc thực thi kế hoạch ) đến những tiềm năng đơn cử ( trung hạn ) và tiềm năng tổng thể và toàn diện ( dài hạn ). Trong mạng lưới hệ thống lập kế hoạch theo hiệu quả, kế hoạch ở cấp càng cao càng hướng vào việc triển khai những tiềm năng ở cấp cao của chuỗi tác dụng. Còn kế hoạch ở cấp tác nghiệp tập trung chuyên sâu vào việc triển khai những chương trình, dự án Bất Động Sản, hoạt động giải trí đơn cử với nguồn lực, nhất là nguồn lực từ ngân sách nhà nước, được xác lập và cam kết rõ ràng .
Để kiến thiết xây dựng được một mạng lưới hệ thống lập, theo dõi và nhìn nhận kế hoạch theo hiệu quả, trước hết những tiềm năng, chỉ tiêu kế hoạch phải được kiến thiết xây dựng theo xu thế hiệu quả. Đồng thời, những chỉ số theo dõi và nhìn nhận quy trình triển khai những cấp tiềm năng trong chuỗi hiệu quả cũng cần được xác lập, bởi lẽ nếu không có những chỉ số này thì không hề biết được hiệu quả triển khai kế hoạch thực tiễn là như thế nào, cũng có nghĩa là không có những giải pháp kiểm soát và điều chỉnh kịp thời, không gắn được nghĩa vụ và trách nhiệm báo cáo giải trình và không rút được những bài học kinh nghiệm thiết yếu cho việc lập kế hoạch ở kỳ kế hoạch tiếp theo .

Mối quan hệ giữa các cấp mục tiêu trong kế hoạch theo kết quả

Phân biệt mục tiêu, chỉ tiêu, chỉ số trong lập kế hoạch

Chúng tôi cho rằng, cách tốt nhất là nên coi ba khái niệm tiềm năng, chỉ tiêu và chỉ số có sự độc lạ nhất định. Trước hết, khái niệm tiềm năng nên được hiểu là một phát biểu định tính về hướng đích mà kế hoạch nhằm mục đích đạt tới. Cấu trúc của tiềm năng sẽ gồm một động từ chỉ hướng hành vi và một danh từ ( hoặc đoạn văn ) diễn đạt đối tượng người dùng can thiệp. Chẳng hạn, tiềm năng “ nâng cao đời sống nhân dân ” gồm có động từ “ nâng cao ” ( chỉ hướng hành vi là tăng tiến, cải tổ ) và đoạn “ đời sống nhân dân ” chỉ đối tượng người dùng can thiệp. Tương tự, tiềm năng “ giảm nghèo ” gồm động từ “ giảm ” chỉ hướng hành vi là hạn chế, giảm bớt và danh từ “ nghèo ” chỉ đối tượng người dùng can thiệp .
Mục tiêu kế hoạch trong bản kế hoạch theo tác dụng sẽ phải biểu lộ theo những Lever khác nhau. Trong đó, tiềm năng cần đạt được trong kỳ kế hoạch sẽ là tiềm năng đơn cử / trung gian. Để triển khai được tiềm năng đó, trong kỳ kế hoạch cần bảo vệ “ sản xuất ” ra được một số ít đầu ra nhất định. Đồng thời, việc thực thi những tiềm năng đơn cử của bản kế hoạch sẽ góp thêm phần thực thi tiềm năng toàn diện và tổng thể / dài hạn. Tuy nhiên, tiềm năng dài hạn không nhất thiết phải triển khai được trong kỳ kế hoạch, mà nó là hướng đích cho 1 số ít kỳ kế hoạch cùng góp thêm phần từng bước đạt đến. Sau khi tiềm năng dài hạn triển khai được, những nhà kế hoạch sẽ liên tục xác lập tiềm năng dài hạn mới cho một số ít kỳ kế hoạch tiếp theo .
Việc phân biệt giữa những cấp tiềm năng này còn có ý nghĩa quan trọng trong việc kết nối kế hoạch giữa những cấp trong kế hoạch ngành và kế hoạch của địa phương. Đối với kế hoạch của một ngành hoặc một địa phương, kế hoạch cấp dưới hoàn toàn có thể coi tiềm năng đơn cử của kế hoạch cấp trên như một gợi ý để xác lập tiềm năng dài hạn của mình, đồng thời cụ thể hoá những chương trình hành vi đã nêu trong kế hoạch cấp trên thành những kế hoạch hoạt động giải trí hoặc dự án Bất Động Sản chi tiết cụ thể của mình. Nói cách khác, càng xuống cấp trầm trọng thấp hơn thì kế hoạch hành vi càng cụ thể, đơn cử hơn, và việc lồng ghép với nguồn lực, cụ thể hoá thành những khung thời hạn thực thi kế hoạch cũng sẽ càng rõ ràng hơn. Kế hoạch cấp dưới không nhất thiết chỉ triển khai những trách nhiệm mà kế hoạch cấp trên đã hướng dẫn. ngược lại, với quyền dữ thế chủ động đã được phân cấp, cấp dưới trọn vẹn hoàn toàn có thể tự thiết kế xây dựng kế hoạch của mình chi tiết cụ thể và bao hàm nhiều yếu tố cần xử lý hơn so với những gì cấp trên xu thế, nhưng bắt buộc trong đó phải biểu lộ được việc tiến hành những trách nhiệm kế hoạch đã được hướng dẫn như thế nào. Bằng cách này, kế hoạch cấp trên sẽ tập trung chuyên sâu vào việc chỉ huy, theo dõi việc thực thi những tiềm năng ở cấp cao, tránh được việc can thiệp quá sâu vào những hoạt động giải trí điều hành quản lý của cấp dưới, hoặc cấp trên phải tiếp đón quá nhiều thông tin báo cáo giải trình từ cấp dưới dẫn đến sa đà vào quản trị sự vụ, vừa làm suy yếu tính tự chủ của cấp dưới, vừa mất đi đặc thù chỉ huy kế hoạch của cấp trên .
Tóm lại, mối quan hệ giữa những cấp tiềm năng và ý nghĩa của chúng hoàn toàn có thể tóm tắt như trong hình dưới đây .
Tuy nhiên, nếu chỉ có tiềm năng thôi thì chưa đủ đóng vai trò xu thế cho kế hoạch, vì kế hoạch cần chỉ rõ như thế nào là đạt / vượt hay chưa đạt tiềm năng đề ra. Muốn vậy, tiềm năng cần đi kèm với chỉ tiêu kế hoạch. Đó là sự lượng hoá ý đồ kế hoạch thành một số lượng cần phấn đấu đạt đến tại một thời gian nhất định trong kỳ kế hoạch. Do đó, cấu trúc của một chỉ tiêu phải gồm có ( 1 ) tên chỉ tiêu ; ( 2 ) số lượng định lượng ; ( 3 ) khoảng trống phản ánh ; ( 4 ) đối tượng người dùng phản ánh ; và ( 5 ) thời hạn giám sát. Trong một toàn cảnh đơn cử, ba nội dung sau trong cấu trúc chỉ tiêu hoàn toàn có thể đều được mọi người hiểu thống nhất thì không nhất thiết phải nêu ra, nhưng 2 nội dung đầu bắt buộc phải có. Ví dụ : trong chỉ tiêu “ tỉ lệ lao động trong độ tuổi chưa có việc làm ở thành thị đạt trên 5 % vào năm 2004 ”, nội dung chỉ tiêu là “ tỉ lệ chưa có việc làm ”, số lượng định lượng là “ trên 5 % ”, khoảng trống phản ánh là “ ở thành thị ”, đối tượng người dùng phản ánh là “ lao động trong độ tuổi ” và thời hạn giám sát là “ năm 2004 ” .
Chỉ tiêu hoàn toàn có thể được phản ánh bằng 2 cách : cách thứ nhất là biểu lộ sự đổi khác so với kỳ gốc hoặc kỳ báo cáo giải trình ( ví dụ, tăng gấp đôi so với năm X ) hoặc giá trị tuyệt đối cần đạt được tại một thời gian nào đó trong kỳ kế hoạch. Con số định lượng hoàn toàn có thể được diễn đạt bằng số tuyệt đối hoặc tỷ suất. Như vậy, chỉ tiêu luôn gắn liền với một số lượng nhất định và một khung thời hạn nhất định. Con số này được nhà kế hoạch xác lập ngay từ khi lập kế hoạch, dựa trên tác dụng nghiên cứu và phân tích tình hình, dự báo tương lai và xem xét hài hòa và hợp lý những yếu tố tác động ảnh hưởng đến việc triển khai kế hoạch. Cần quan tâm rằng, để hoàn toàn có thể quản trị theo hiệu quả thì số lượng chỉ tiêu không nên quá nhiều, và cần chú trọng hơn đến những chỉ tiêu ở cấp tiềm năng trung gian / tiềm năng đơn cử ( nhất là so với những kế hoạch ở cấp cao ). Việc xác lập quá nhiều chỉ tiêu, mà đa phần là những chỉ tiêu hiện vật ở cấp đầu ra và hoạt động giải trí, như lúc bấy giờ là không tương thích với nguyên tắc lập kế hoạch theo hiệu quả .

Để giải quyết được yêu cầu này, nên chuyển dần từ các chỉ tiêu đơn lẻ sang các chỉ tiêu mang tính lồng ghép, tức là các chỉ tiêu gắn nhiều biến số với nhau, do đó có thể phản ánh tác động tổng hợp của nhiều biến số. Ví dụ, thay vì xác định chỉ tiêu về số lao động trong độ tuổi và ngoài độ tuổi lao động, chúng ta có thể sử dụng chỉ tiêu về hệ số ăn theo, được tính bằng tỉ lệ giữa số dân ngoài độ tuổi với trong độ tuổi lao động. Chỉ tiêu này càng lớn chứng tỏ “gánh nặng” của nền kinh tế càng cao, và muốn giảm bớt tỉ lệ này thì cần tăng khả năng “gánh chịu” của nền kinh tế, tức là tăng năng suất lao động. Hơn nữa, vì mục tiêu đã được nêu theo nhiều cấp nên các chỉ tiêu cũng cần được phân cấp tương ứng, phản ánh được những hướng đích phấn đấu chủ yếu để hướng tới các mục tiêu tổng quát.

Còn chỉ số là một thước đo không mang giá trị tự thân, như “ tỷ suất trẻ nhỏ dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng ” hay “ tỷ suất bao trùm rừng ”. Các chỉ số này chỉ có giá trị trong thực tiễn sau mỗi định kỳ được cơ quan thống kê tích lũy số liệu và đo lường và thống kê. Do đó, giá trị của chỉ số sẽ đổi khác sau mỗi thời kỳ được đo lường và thống kê ( ví dụ điển hình, tỷ suất trẻ nhỏ dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng thực tiễn năm 2004 đo được là 5 %, năm 2008 đo được là 4,5 % … ), trong khi giá trị của chỉ tiêu được cố định và thắt chặt từ đầu ( và chỉ đổi khác khi nhà kế hoạch quyết định hành động kiểm soát và điều chỉnh tiềm năng ) .
Một độc lạ nữa giữa chỉ tiêu và chỉ số là một chỉ tiêu / tiềm năng hoàn toàn có thể được đo lường và thống kê bằng nhiều chỉ số, tuỳ thuộc vào nhu yếu của người theo dõi, nhìn nhận. Các chỉ số đều được xác lập tương ứng với những cấp tiềm năng, trong đó chia làm 2 loại chỉ số chính là chỉ số thực thi và chỉ số tác dụng. Chỉ số thực thi chăm sóc đến việc liệu những nguồn vào ( nhân, tài, vật lực ) và những hoạt động giải trí ( những trách nhiệm, qui trình ) có tuân theo đúng ngân sách đã dự trù hay kế hoạch và lịch trình những hoạt động giải trí đã kiến thiết xây dựng hay không. Chỉ số hiệu quả tập trung chuyên sâu vào đo lường và thống kê mức độ đạt được những cấp tiềm năng ( đầu ra, hiệu quả trung hạn và ảnh hưởng tác động ) có đúng như chỉ tiêu dự kiến hay không. Ngoài ra, còn có những chỉ số để nhìn nhận như chỉ số đo lường và thống kê hiệu suất cao, hiệu lực hiện hành của kế hoạch hay chỉ số giám sát mức độ rủi ro đáng tiếc trong thực thi kế hoạch. ở đây không loại trừ trường hợp một chỉ tiêu được đo đúng bằng một chỉ số. Trong trường hợp này, chỉ số sử dụng sẽ chính là nội dung của chỉ tiêu ( nhưng không có phần định lượng và mốc thời hạn ). Ví dụ, chỉ tiêu “ tỷ suất bao trùm rừng đến năm 2010 đạt 45 % ” hoàn toàn có thể được theo dõi bằng chỉ số “ tỷ suất bao trùm rừng qua những năm ” .

Bảng 1 dưới đây là một thí dụ thể hiện cách quan niệm như trên về mục tiêu, chỉ tiêu, chỉ số.

Một số ngoại lệ. Bên cạnh quy tắc phân biệt chung như đã nêu, hoàn toàn có thể có ngoại lệ trong một số ít trường hợp. Thứ nhất, việc tích hợp giữa tiềm năng và chỉ tiêu trong cùng một câu công bố hoàn toàn có thể gật đầu được, nhất là ở cấp đầu ra, nhằm mục đích đơn giản hoá những phát biểu này. Chẳng hạn, nếu đầu ra của một kế hoạch là “ lôi cuốn khách du lịch ” thì hoàn toàn có thể phối hợp với chỉ tiêu thành “ đến năm 2010, lượng khách lôi cuốn được tăng gấp đôi năm 2005 ”. Thứ hai, đôi lúc có những tiềm năng không hề cụ thể hoá thành chỉ tiêu định lượng được, nhất là những tiềm năng tương quan đến sự đổi khác nhận thức, thái độ hoặc hành vi của đối tượng người dùng can thiệp. Trong trường hợp này, người ta chỉ nêu tiềm năng và sử dụng chỉ số thống kê giám sát, còn không nêu chỉ tiêu đơn cử. Ví dụ, tuy tiềm năng “ nâng cao hiểu biết về luật lệ giao thông vận tải của người trẻ tuổi ” không thể lượng hoá thành chỉ tiêu, nhưng hoàn toàn có thể thống kê giám sát mức độ tiến triển bằng những chỉ số như “ số người trẻ tuổi nêu đúng ý nghĩa những biển báo giao thông vận tải khi được hỏi ” .

Tóm lại, xu hướng đổi mới công tác lập kế hoạch hiện nay đang được triển khai rầm rộ không chỉ ở cấp quốc gia, mà cả các ngành và địa phương, ngành. Trong đó, đổi mới  quan niệm về mục tiêu – chỉ tiêu – chỉ số theo hướng lập kế hoạch dựa vào kết quả là một trong những vấn đề trọng tâm. Hiện nay, từ nhiều nguồn tài liệu cả trong và ngoài nước đã định hình nhiều cách tiếp cận khác nhau, phản ánh nhiều góc nhìn khác nhau về vấn đề này. Điều quan trọng là phải hệ thống hoá và hiểu rõ tất cả các nguồn thông tin ấy để tìm ra một quan điểm thống nhất cho Việt Nam. Quan điểm mới đó không được mâu thuẫn với những gì mà khoa học về kế hoạch hoá trên thế giới đã nghiên cứu và tổng kết, nhưng phải phù hợp với những điều mang tính thông lệ ở Việt Nam. Đó cũng chính là mong muốn mà bài viết này muốn đóng góp./.
(PGS, TS Ngô Thắng Lợi, ThS. Vũ Cương – Tạp chí kinh tế và dự báo)

Chia sẻ:

• Twitter
• Facebook

Thích bài này:

Thích

Đang tải …

Có liên quan

Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Đời Sống