CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG M&A VIỆT NAM – Tài liệu text
sẽ có hàng tỷ USD vốn đầu tư nước ngoài đầu tư để thực hiện những dự án mới.
Hơn nữa, với việc Mỹ đã thông qua Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn
(PNTR), các hoạt động đầu tư, M&A và các dịch vụ kèm theo sẽ trở nên nhộn nhịp
hơn bao giờ hết.
Gia nhập WTO đồng nghĩa với việc mở cửa thị trường cạnh tranh tại Việt
Nam, đòi hỏi tất cả các doanh nghiệp phải nỗ lực phát triển không ngừng về dịch vụ
sản phẩm và công nghệ, nếu không sẽ dễ dàng thụt lùi và bị đẩy ra ngoài cuộc chơi.
Điều này sẽ dẫn đến việc kết hợp các doanh nghiệp lại với nhau nhằm tăng cường
sức mạnh trong lĩnh vực kinh doanh và M&A là một đòi hỏi tất yếu của tiến trình
này.
Xu hướng hình thành các Tập đoàn kinh doanh đa ngành, đa lĩnh vực
cũng là một tiền đề, tín hiệu tốt cho nền kinh tế, làm tăng sức cạnh tranh cho các
doanh nghiệp và là nhân tố giúp hoạt động M&A tại Việt Nam diễn ra thuận lợi
hơn.
4.1.2 Xu hướng M&A trong thời gian tới
Cuối năm 2008, một số hợp đồng M&A trong lĩnh vực Ngân hàng đã báo
hiệu một Thị trường sôi động trong những năm kế tiếp. Lĩnh vực dịch vụ Tài chính
mà cụ thể là Ngành Chứng khoán và Ngân hàng sẽ là thước đo độ nóng của Thị
trường này.
Theo một báo cáo được công bố cuối tháng 1 năm nay, Công ty
Pricewaterhouse Coopers Vietnam đã nhận định, năm 2009, hoạt động M&A trong
ngành dịch vụ Tài chính vẫn tiếp tục phát triển nhanh, đặc biệt liên quan tới các
Ngân hàng địa phương và các công ty Chứng khoán. Thực tế cho thấy, trong bối
cảnh tình hình kinh tế khó khăn như hiện nay đối với hai ngành Ngân hàng và
Chứng khoán, để sống còn, các doanh nghiệp thuộc hai ngành này sẽ phải tìm cách
sáp nhập với các đối thủ cạnh tranh có quy mô tương tự hay với các doanh nghiệp
có thể bổ sung cho chính doanh nghiệp của mình.
Hiện tại, trong số khoảng 100 công ty chứng khoán đang hoạt động, có
khoảng 1/10 công ty có khách hàng giao dịch 70,75 mã chứng khoán niêm yết trên
thị trường. Vì vậy, 9/10 công ty chứng khoán chia nhau miếng bánh còn lại. Trong
khi đó phí giao dịch chỉ khoảng 0,15% hoặc cao hơn chút ít. Bên cạnh đó, số lượng
các công ty chứng khoán là quá nhiều trong khi vốn hoá thị trường lại thấp. Ngoài
ra, trong tình thế kinh tế khó khăn như hiện nay, nhiều công ty chứng khoán sống
rất lay lắt, phí hoạt động gián tiếp rất lớn nên phương án phá sản hoặc sáp nhập là
điều các công ty chứng khoán sẽ phải đối mặt. Số lượng các công ty chứng khoán lỗ
lên đến 70% và các công ty phải tìm cách bảo toàn vốn. Chính vì vậy, trừ những
công ty chứng khoán thuộc hệ thống ngân hàng thương mại thì có tới 30% hoặc hơn
các công ty chứng khoán sẽ tiếp tục tìm kiếm đối tác và nhà đầu tư. Thực tế cũng
cho thấy, nếu năm trước có 10% số ngân hàng và 20% các công ty chứng khoán có
nhu cầu tìm nhà đầu tư chiến lược thì năm nay cả hai con số đều tăng lên 30%. Vì lẽ
đó, ta có thể mạnh dạn khẳng định rằng năm 2009 và 2010 sẽ là năm khởi đầu cho
các công ty trong nước mở rộng cửa cho các các công ty nước ngoài tham gia và
chiến lược M&A sẽ trở nên hiện thực hơn trong điều kiện nền kinh tế còn khó khăn,
và vì vậy ý chí hợp nhất hoặc chuyển hình thức sở hữu sẽ càng rõ nét hơn.
Đối với ngành ngân hàng, hiện có khoảng 1/3 số ngân hàng phải tính tới kế
hoạch hợp nhất hoặc tìm đối tác tài chính chiến lược. Những cuộc tìm kiếm đối tác
chiến lược của Seabank, Techcombank hay mới nhất là Ngân hàng thương mại cổ
phần Quân Đội chọn Viettel làm đối tác chiến lược trong những ngày cuối năm vừa
qua càng thêm phần củng cố quyết tâm cho các ngân hàng khác. Năm 2008 kết thúc
và các ngân hàng đều đạt hoặc vượt kế hoạch lợi nhuận. Tuy nhiên thách thức đối
với họ là mức vốn điều lệ 3.000 tỷ đồng phải đạt được vào năm 2010 vì 9 ngân
hàng nhỏ phải trầy trật lắm mới tăng được vốn điều lệ lên mức 1.000 tỷ đồng vào
cuối năm 2008 vừa qua.
Nhìn sang phía người mua, khủng hoảng tài chính toàn cầu tạo nên những
khó khăn không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, năm 2009, những nhà đầu tư được dự
đoán sẽ đến từ Nhật Bản và Mỹ vẫn sẽ tìm kiếm cơ hội tại thị trường Việt Nam.
Trong đó, các nhà đầu tư Nhật Bản sẽ chờ đợi kết quả hoạt động của quý 1 năm nay
để ra quyết định cho bước tiếp theo. Không chỉ có vậy, yếu tố mới khiến thị trường
thêm sôi động chính là sự góp mặt của người mua trong nước thay vì chỉ trông chờ
vào các nhà đầu tư nước ngoài.
Nhìn chung, không ai phủ nhận tính tích cực của M&A trong việc tiếp cận
được kinh nghiệm và kỹ năng đầu tư, làm cơ sở để giúp thu hút khách hàng ngoài
nước và tăng nguồn ngân quỹ. Vì thế, không chỉ các công ty thua lỗ hay nhỏ lẻ mới
tìm đến M&A mà chính những công ty đang phát đạt cũng không bỏ qua con đường
nhiều tiện ích này. Tuy nhiên, không bao giờ là dễ dàng, sẽ chỉ có thị trường M&A
sôi động khi chúng ta có môi trường pháp lý tốt và chính bản thân các doanh nghiệp
thực sự chú trọng đến lĩnh vực này.
4.2 Giải pháp phát triển thị trường M&A từ phía Nhà nước
4.2.1 Giải pháp xây dựng, hoàn thiện khung pháp lý về M&A
Thị trường mua bán và sáp nhập Doanh nghiệp ở Việt Nam chỉ coi là được
hình thành khi doanh nghiệp trở thành hàng hoá. Không phải cứ có hoạt động M&A
là sẽ có thị trường mua bán doanh nghiệp vì chỉ khi nào hoạt động này phát triển
đến một mức độ nhất định thì mới có thị trường mua bán doanh nghiệp. Và không
thị trường nào có thể tồn tại ở một nơi trống không, thị trường chỉ tồn tại trên cơ sở
các khung pháp lý của Nhà nước đưa ra.
Thêm vào đó, trong bối cảnh nền kinh tế thị trường, sự cạnh tranh cao giữa
các doanh nghiệp sẽ là động lực để các doanh nghiệp vươn lên, phát triển cả chiều
ngang lẫn chiều rộng, và đương nhiên khi đó sẽ có doanh nghiệp tồn tại, phát triển,
sẽ có doanh nghiệp phá sản, bị thôn tính, tất yếu sẽ hình thành nhu cầu cần mua, cần
bán, sáp nhập, liên doanh, liên kết giữa các doanh nghiệp để lớn mạnh hơn, phát
triển hơn và hỗ trợ cho nhau tốt hơn. Tuy nhiên, như đã đề cập, mua bán doanh
nghiệp không đơn giản như mua bán một sản phẩm hàng hóa thông thường. Một
thương vụ sáp nhập thành công hay không phụ thuộc vào vào rất nhiều yếu tố: nhu
cầu, giá cả, giải quyết các vấn đề phát sinh hậu sáp nhập… Hiện nay, các văn bản
pháp lý thực sự để điều chỉnh hoạt động mua bán, sáp nhập ở Việt Nam còn rất ít,
hầu hết còn rất chung chung, mơ hồ. Nên, muốn có một thị trường mua bán, sáp
nhập phát triển, Nhà nước cần tạo điều kiện giúp các doanh nghiệp có thể thực hiện
thành công giao dịch này.
Hiện nay, các quy định pháp lý liên quan đến hoạt động mua bán, sáp nhập ở
Việt Nam được quy định trong nhiều văn bản khác nhau như Bộ Luật Dân sự, Luật
Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Cạnh tranh, Chuẩn mực kế toán… tuy nhiên các
quy định đó vẫn còn đang nằm rải rác ở các bộ luật, nghị định, thông tư hay các
cam kết gia nhập WTO và chỉ dừng lại ở việc xác lập về mặt hình thức của hoạt
động M&A, tức là mới chỉ giải quyết được các vấn đề về việc “thay tên, đổi họ’’
cho doanh nghiệp. Duy chỉ có chuẩn mực kế toán số 11 ban hành kèm theo Quyết
định số 100/QĐ-BTC ngày 28-12-2005 hướng dẫn thực hiện hợp nhất kinh doanh
trong giao dịch mua bán doanh nghiệp là được quy định khá cụ thể và rõ ràng. Mặc
dù vậy, văn bản này cũng chỉ mới hướng dẫn cụ thể cách thức xử lý kế toán khi tiến
hành giao dịch mua bán, sáp nhập doanh nghiệp. Bên cạnh đó, chưa có một cơ quan
thống nhất chịu trách nhiệm điều chỉnh hoạt động M&A. Chính điều này đã làm cho
những người tham gia hoạt động M&A rất khó tìm hiểu kỹ càng những vấn đề về
pháp lý cho hoạt động M&A, đến khi thực hiện thì phải chạy nhiều nơi, đi nhiều
chỗ để xin cấp giấy phép. Xuất phát từ nhược điểm này chúng tôi đề nghị cần phải
có một bộ luật riêng điều chỉnh cho hoạt động M&A tại Việt Nam và thống nhất chỉ
có duy nhất một cơ quan quản lý, xét duyệt, kiểm tra các hồ sơ khi thực hiện M&A.
Hoạt động M&A là một giao dịch thương mại, tài chính, đòi hỏi phải có quy
đinh cụ thể hướng dẫn tiến hành các thủ tục pháp lý cần thiết để có thể hoàn tất
được giao dịch, phải có một cơ chế thị trường để chào bán, chào mua doanh nghiệp,
giá cả, cung cấp thông tin, chuyển giao và xác lập sở hữu, chuyển dịch tư cách pháp
nhân, cổ phần, cổ phiếu các nghĩa vụ tài chính, đất đai, người lao động, thương
hiệu… Đồng thời, còn hàng loạt vấn đề liên quan trực tiếp đến mua bán và sáp nhập
mà pháp luật nước ta còn chưa có quy định cụ thể như kiểm toán, định giá, tư vấn,
môi giới, bảo mật, thông tin, cơ chế giải quyết tranh chấp… Do đó, Việt Nam cần
phải hoàn thiện hành lang pháp lý liên quan đến hoạt động M&A trong thời gian
tới, để tạo ra một cơ sở hạ tầng hoàn chỉnh cho hoạt động mua bán, sáp nhập được
diễn ra thông suốt.
Một hành lang pháp lý hoàn thiện sẽ tạo điều kiện góp phần thúc đẩy các
giao dịch M&A phát triển, nó sẽ tạo điều kiện để xác lập các giao dịch, địa vị pháp
lý của các bên trong giao dịch và hậu quả pháp lý sau khi kết thúc giao dịch. Tuy
rằng khung pháp lý cho hoạt động M&A tại Việt Nam đã hình thành, nhưng còn rất
nhiều vấn đề chưa cụ thể và minh bạch, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến giới
hạn sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài trong các doanh nghiệp Việt Nam, do đó cần
thống nhất những quy định trên, cụ thể ở những vấn đề sau:
Thứ nhất, cần xem xét lại quy định về giới hạn quyền sở hữu nước ngoài tại
các công ty trong lĩnh vực phân phối: Hiện vẫn áp dụng mức giới hạn ở mức 49%
cho công ty niêm yết và chưa niêm yết (trừ lĩnh vực ngân hàng là 30%) nhưng trong
9
nghị định 139/2007/NĐ-CP và cam kết WTO lại quy định mức sở hữu này lên tới
99%.
Thứ hai, cần phải làm rõ ràng những vấn đề sau:
Thế nào là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài? Nếu như doanh
nghiệp 100% vốn nước ngoài nhưng mang “quốc tịch” Việt Nam vẫn được xem là
doanh nghiệp Việt Nam. Vậy, nếu một doanh nghiệp chỉ có 1% vốn đầu tư nước
ngoài thì có được xem là doanh nghiệp Việt Nam hay đó là doanh nghiệp có vốn
đầu tư nước ngoài, và đây là một cách để các nhà đầu tư nước ngoài lách luật góp
vốn và trốn thuế.
Cần phải làm rõ doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có được xem là
nhà đầu tư nước ngoài hay không? Chính sự không rõ ràng của vấn đề này thời gian
qua mà các nhà đầu tư nước ngoài đã lách các qui định về quyền sở hữu trong các doanh
nghiệp Việt Nam.
Cần phải xác lập rõ ràng quy định sở hữu của Nhà nước trong từng lĩnh
vực. Bên cạnh việc hoàn chỉnh nội dung cho rõ ràng, chính xác thì nên có
những quy định thêm để thúc đẩy hoạt động M&A thực hiện dễ dàng và hiệu
quả hơn:
Thứ nhất, Việt Nam cần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, đẩy mạnh cải cách
hành chính để thúc đẩy nhu cầu M&A cho các doanh nghiệp. Nhà nước nên xem
mua bán, sáp nhập doanh nghiệp như là một giao dịch thương mại thuần tuý,
giống như việc mua bán một loại tài sản. Điều đó sẽ dễ dàng hơn cho các cơ
quan chức năng trong việc quản lý, giải quyết tranh chấp giữa các bên nếu có. Còn
nếu vẫn giữ nguyên tình trạng như hiện nay, tức là xem đó là hình thức đầu tư, thì
Nhà nước cũng nên tạo điều kiện để quan hệ thị trường này được thực hiện tốt. Bên
cạnh đó, cần tạo ra nhu cầu nội tại cho thị trường, đặc biệt trong môi trường kinh
doanh có sự cạnh tranh cao giữa các doanh nghiệp. Muốn vậy phải:
o Nâng cao tinh thần trách nhiệm, sự nhận thức vấn đề một cách đúng đắn,
đầy đủ từ các cơ quan quản lý cũng như từ phía các Doanh nghiệp Nhà nước.
o Tăng cường năng lực và mở rộng hoạt động của các công ty tư vấn tài
chính và đầu tư trong nước cũng như nước ngoài đang hoạt động tại thị trường Việt
Nam.
o Cần có thêm các tổ chức trung gian uy tín chuyên đứng ra phụ trách để
thực hiện các vụ mua lại và sáp nhập, từ đó giảm thiểu rủi ro cho các doanh nghiệp.
Nhà nước cũng cần hỗ trợ và đẩy mạnh hoạt động của các tổ chức trung gian này.
Thứ hai, Bộ tài chính và Ủy ban chứng khoán Nhà nước cần xây dựng kênh
kiểm soát thông tin, tính minh bạch trong hoạt động kinh doanh nói chung, hoạt
động mua bán, sáp nhập nói riêng. Bởi vì, trong hoạt động M&A, thông tin về giá
cả, thương hiệu, thị trường, thị phần, quản trị, con người… là rất cần thiết cho cả
bên mua lẫn bên bán. Nếu thông tin không được kiểm soát, không minh bạch sẽ gây
ra nhiều thiệt hại cho cả bên mua, bên bán, đồng thời ảnh hưởng nhiều đến các thị
trường khác như hàng hóa, chứng khoán, ngân hàng. Cũng như các thị trường khác,
thị trường mua bán và sáp nhập doanh nghiệp hoạt động có tính dây chuyền, nếu
một thương vụ M&A lớn diễn ra không thành công hoặc có yếu tố lừa dối thì hậu
quả cho nền kinh tế là rất lớn vì có thể giá cổ phiểu, trái phiếu, hoạt động kinh
doanh, đầu tư… của doanh nghiệp đó nói riêng và các doanh nghiệp liên quan bị ảnh
hưởng theo. Từ đó, kéo theo hệ lụy cho cả nền kinh tế nếu một trong hai công ty sáp
nhập là một Tập đoàn lớn cỡ như các Tổng công ty của Nhà nước. Hơn nữa, hoạt
động M&A hàm chứa rất nhiều yếu tố rủi ro, tình trạng độc quyền có thể tạo ra khi
mà các thương vụ lớn trong một ngành được tiến hành, do đó, rất cần sự kiểm soát
thông tin chặt chẽ của Nhà nước thông qua các công cụ pháp lý hướng dẫn các qui
định cụ thể rõ ràng và minh bạch để có thể phát huy được các mặt tích cực và hạn
chế tối đa mặt trái này, không làm ảnh hưởng tiêu cực đến xã hội, nền kinh tế,
người tiêu dùng.
Thứ ba, Nhà nước cần ra soát các quy định trong Luật Doanh nghiệp, Luật
Chứng khoán, Luật Đầu tư để thống nhất và ban hành Nghị định về sáp nhập,
mua lại trong đó cần quy định, hướng dẫn cụ thể tiến trình thực hiện M&A như:
thủ tục thực hiện, các bước thực hiện, thời gian xem xét hồ sơ, quy định về chế
độ thuế, cách hạch toán sổ sách…
Thứ tư, Khung pháp lý về M&A cần chuyên biệt, không nên dựa quá nhiều
trên các khung pháp lý dành cho cổ phần hóa, phát hành và niêm yết chứng
khoán. Khung pháp lý này phải tạo điều kiện để xác lập giao dịch, địa vị của bên
mua, bên bán và hậu quả pháp lý sau khi kết thúc giao dịch.
Thứ năm, Luật cạnh tranh cấm doanh nghiệp sáp nhập, mua lại có thể dẫn đến
việc một doanh nghiệp có mức tập trung kinh tế lớn hơn 50% thị trường liên
quan nhưng lại không quy định thị trường liên quan được tính như thế nào, do đó,
Nhà nước cần quy định cụ thể cách tính thị trường liên quan, tránh trường hợp
các doanh nghiệp sử dụng cách tính có lợi gây nên tình trạng độc quyền.
Thứ sáu, Điều 11, nghị định hướng dẫn thi hành Luật đầu tư ngày 15 tháng 5
năm 2006, có nhiều vấn đề cần chỉnh sửa:
• Mục 1, nên nêu thêm nguyên tắc khuyến khích đầu tư theo hình thức góp
vốn, mua cổ phần, sáp nhập và mua lại doanh nghiệp. Hiện tại theo quy định của
pháp luật: Cơ sở sản xuất mới thành lập được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp là
những cơ sở mới được thành lập và được cấp giấy phép kinh doanh kể từ ngày Luật
Thuế thu nhập có hiệu lực thi hành (Nghị định 164/2003/ND-CP). Những cơ sở
thành lập trước đây nay sáp nhập, chia tách không thuộc đối tượng được xét miễn,
giảm thuế như cơ sở sản xuất mới thành lập.
• Mục 2, hạn chế đối với nhà đầu tư nước ngoài là đương nhiên, không cần
thiết phải nhắc lại. Nhưng cần phải chỉ ra các cam kết về các tỷ lệ mua, hình thức
đầu tư và lộ trình quy định trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Thứ bảy, Theo Luật cạnh tranh năm 2004 và Luật Doanh nghiệp năm 2005,
việc kiểm soát các hành vi sáp nhập, hợp nhất, mua lại và liên doanh giữa các
doanh nghiệp có sự tham gia của các cơ quan là:
• Cơ quan quản lý cạnh tranh có chức năng kiểm soát tập trung kinh tế.
• Hội đồng cạnh tranh xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về kiểm soát tập
trung kinh tế như thực hiện tập trung kinh tế trong trường hợp bị cấm, tập trung
Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Kiến Thức
