Ai là nguyên mẫu của nhân vật Tnú trong ‘Rừng xà nu’?

Một số cuốn sách cung ứng thông tin về ý tưởng sáng tạo, vật tư, kiến trúc và quy trình thiết kế xây dựng cầu Long Biên .Cầu Doumer trước đây, cầu Long Biên thời nay, không riêng gì có công dụng giao thông vận tải mà vượt lên đó là hình tượng của kiến trúc và cấu trúc thép đồ sộ nhất khu vực Khu vực Đông Nam Á trong những năm đầu thế kỷ XX .

Cau Long Bien anh 1
Những cuốn sách nói về cầu Long Biên trong những ngày đầu kiến thiết xây dựng. Ảnh : M.C.

Cầu bắc qua sông Hồng và ý tưởng về một hệ thống đường sắt hội tụ ở Hà Nội

Tìm hiểu về cây cầu nổi tiếng này, chúng ta có thể đọc cuốn hồi ký Xứ Đông Dương của Paul Doumer (Toàn quyền Đông Dương 1897-1902, Tổng thống Pháp 1931-1932). Ông là người đã đưa ra ý tưởng xây dựng một cây cầu bắc qua sông Hồng dài 1.600 m.

Bên cạnh đó là sách Nước Ta qua tuần san Indochine 1941 – 1944 ( Lưu Đình Tuân tuyển chọn và dịch ) có bài Cầu Doumer của tác giả Paul Boudet ( 1888 – 1948 ), Giám đốc Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương ( 1917 – 1947 ). Bài này đăng trên tuần san Indochine số 184 ngày 9/3/1944 .
Kế đến là sách Lịch sử của những cây cầu của tác giả Henry Grattan Tyrrell ( 1868 1948 ), Nguyễn Tuấn Bình dịch và sưu tầm minh họa, có 2 bài viết nằm trong phần bài đọc thêm : Cầu Doumer 1.680 m trên sông Hồng ở TP.HN ( Bắc Kỳ ) đăng trên tạp chí Le Génie Civil, số ra ngày 30/4/1909 và Mở rộng cầu Doumer trên sông Hồng ở TP. Hà Nội ( Bắc Kỳ ) của Ch. Dantin, đăng trên tạp chí Le Génie Civil, số ra ngày 25/4/1925. Những bài viết này cung ứng nhiều thông tin mà tất cả chúng ta còn ít biết về cây cầu nổi tiếng này
Theo hồi ký của Paul Doumer, sau khi nhậm chức Toàn quyền, với ý muốn đem đến một hạ tầng, giúp xứ sở này phát huy tiềm năng, tài nguyên vạn vật thiên nhiên của mình, ông đã nỗ lực tập trung chuyên sâu mọi nguồn lực vào những khu công trình công cộng lớn .
Có một khu công trình mà ông cho là cực kỳ cấp thiết đó là thiết kế xây dựng một cây cầu lớn bắc qua Sông Hồng. Theo ông, cây cầu này sẽ giúp cho việc đi lại giữa TP.HN với những tỉnh tả ngạn sông được thuận tiện hơn .
Hơn nữa ý tưởng sáng tạo của ông ngay từ lúc đó là nhất định phải thiết lập tại Bắc Kỳ một mạng lưới hệ thống đường tàu về quy tụ TP.HN không riêng gì nối thành phố này với biển, mà còn nối nó với Trung Kỳ và Trung Quốc. Do vậy không hề để mạng lưới hệ thống đường tàu bị dòng sông này gây ngăn cách .
Tuy nhiên, nhiều người, cả ở Bắc Kỳ và Paris không tin và phản đối sáng tạo độc đáo này. Họ cho rằng ý tưởng sáng tạo này là điên rồ và không hề triển khai được. Họ nghiên cứu và phân tích sông Hồng rộng như một eo biển, sâu hơn 20 m và dâng thêm 8 m vào mùa lũ. Lòng sông luôn biến hóa, khi bồi chỗ này, lúc lở chỗ kia. Một con sông không hề tương khắc và chế ngự bằng một cây cầu đặt trụ trong lòng sông đầy sóng dữ và không gì chống đỡ nổi .

Cau Long Bien anh 2
Cầu Paul Doumer ( cầu Long Biên ) lúc đang được kiến thiết. Ảnh T.L.

Quy mô và quá trình xây dựng

Bỏ ngoài tai những lời chỉ trích, mặc kệ dư luận và khuyến nghị của những quan chức, Doumer vẫn quyết tâm xây cầu .
Trong cuộc đấu thầu tổ chức triển khai năm 1897, đồ án của nhà thầu Daydé et Pillé được lựa chọn. Công ty này đưa ra phong cách thiết kế kiểu dầm chìa đỡ hai bên, những thanh đỡ hình răng cưa, đỉnh điểm nhất là 17 m tính từ trụ cầu .

Paul Doumer chọn thiết kế dầm chìa có lẽ là do nó đã được ứng dụng để xây cầu đường sắt tuyến Paris – Orléans. Khi họ giới thiệu đường nét kiêu hãnh và duyên dáng của cây cầu trong hình vẽ toàn cảnh, nhiều người lo ngại khối sắt hình răng cưa nhẹ tới mấy cũng không bao giờ có thể thành hiện thực.

Nhưng chính 20 trụ cầu, mỗi trụ cao 44 m, trong đó 30 m nằm dưới mực nước, sẽ đỡ cho cây cầu dài 1.682 m, cao 17 m so với mặt trụ và 61 m so với những móng. Cũng nhờ những trụ đó, cây cầu được nối thành khớp .
Ngày 12/9/1898, viên đá tiên phong chính thức được đặt với nghi lễ trang trọng. Hôm đó, Paul Doumer dùng chiếc bay bằng bạc gắn tấm biển đá hoa cương đen khắc dòng chữ 12/9/1898 lên đầu cầu và công bố việc làm xây cầu mở màn .
Việc xây đắp được thực thi khẩn trương và tháng 11/1901, cầu đặt được khối sắt vào bờ trái. Chiếc cầu cạn bằng đá, nối cầu với ga bị phá hẳn .
Ngày 3/2/1902, hai bờ được nối với nhau ; chỉ còn phải san lấp khoảng chừng vài trăm mét, việc làm chỉ cần vài ngày. Việc thiết kế xây dựng cầu cần 30.000 m3 đá và 5.300 tấn thép. Ngân sách chi tiêu lên tới 6.200.000 fr, xê dịch bằng dự trù .
Paul Doumer đã khánh thành cây cầu tại Thành Phố Hà Nội, hay cầu Doumer theo tên gọi của nó vào tháng 2/1902, đồng thời với tuyến đường tàu tiên phong của mạng lưới hệ thống đường tàu Đông Dương, tuyến đường Thành Phố Hà Nội – TP. Hải Phòng tiếp nối những tỉnh lị ra phía biển .

Cau Long Bien anh 3
Cầu Long Biên chụp từ trên cao, năm 1950. Ảnh T.L.

Dự án mở rộng và gia cường cầu vào đầu thập niên 1920

Đầu những năm 1920, trước trong thực tiễn không có một khu công trình cố định và thắt chặt nào được cho phép ôtô và những phương tiện đi lại cơ giới khác vượt qua sông Hồng, đồng thời để xử lý thực trạng giao thông vận tải ngày càng quá tải ở thành phố, chính quyền sở tại thuộc địa đã có sáng tạo độc đáo thay vì thiết kế xây dựng một cây cầu mới, sẽ lan rộng ra thêm 2 làn cho xe chạy trên cầu Doumer. Trước đó cây cầu này chỉ có đường ray tàu hỏa khổ 1 m ( tuyến TP. Hà Nội đi Hải Phòng Đất Cảng, TP Lạng Sơn và Vân Nam ) .
Vỉa hè khởi đầu của cầu sẽ được sửa chữa thay thế bằng 2 làn xe chạy 2 bên mặt phẳng giàn chủ. Mỗi làn xe gồm có phần xe chạy 2,2 m và vỉa hè 1 m. Ngoài ra, còn có 4 đoạn tránh xe dài 15 m, rộng 4,2 m sắp xếp dọc cầu để Giao hàng cho việc vượt xe. Chiều dài chuyển tiếp giữa đoạn tránh xe và đoạn thường thì 7,7 m mỗi đầu đoạn tránh .

Bề rộng của mặt cầu tính từ hai lan can cũng tăng từ 8 m 15 thành 12,33 m và đạt đến 14,7 m tại đoạn tránh xe…

Dự án lan rộng ra và gia cường cầu dùng 2.400 tấn thép và 1.600 m khối gỗ cho cấu trúc mặt đường và vỉa hè. Nhà thầu đảm nhiệm khu công trình này là Daydé .
Công trình được khai công vào đầu năm 1922 và triển khai xong vào cuối tháng 12/1923 .
Sau khi làm xong những đường dẫn lên hai làn xe mới, dự án Bất Động Sản lan rộng ra cầu khánh thành và chính thức thông xe vào ngày 23/4/1924 .