Phong tục hôn nhân xưa và nay

Phong tục hôn nhân – cưới hỏi là dấu mốc quan trọng của đời người và đồng thời cũng thể hiện rõ nét đặc trưng văn hóa của mỗi dân tộc. Tuy vậy, văn hóa là một phạm trù có sự tiếp biến, nên phong tục hôn nhân của mỗi dân tộc luôn có sự chọn lọc, thay đổi cho phù hợp hơn với thời đại mới, trên cái nền của bản sắc truyền thống.

Trầu cau là lễ vật không thể thiếu trong mỗi lễ cưới. Ảnh: sưu tầm

* Từ hôn nhân theo ý nguyện gia đình, dòng tộc…

tiến sỹ Nguyễn Thị Nguyệt, giảng viên Trường ĐH Văn hóa TP. Hồ Chí Minh đánh giá và nhận định, hôn nhân của người Nước Ta truyền thống lịch sử không đơn thuần là việc hai người lấy nhau mà là việc của hai bên cha mẹ, hai dòng họ dựng vợ gả chồng cho con. Từ đó kéo theo việc xác lập quan hệ qua lại giữa hai gia tộc. Bên cạnh đó trong xã hội xưa, giáo dục mái ấm gia đình thuần theo triết lý của Nho giáo nên hôn nhân luôn đặt trong trường hợp Cha mẹ đặt đâu, con ngồi đấy .

Tục ngữ Việt Nam có nhiều câu đúc kết vấn đề kén rể, chọn dâu. Chẳng hạn: Lấy vợ xem tông, lấy chồng kén giống, việc đầu tiên không phải là lựa chọn cá nhân cụ thể cho cuộc hôn nhân mà là lựa chọn một gia đình, một dòng họ, xem hai bên có tương xứng không, có môn đăng hộ đối hay không.

Tiếp đó, trong xã hội Nước Ta trước đây, nghề nông nghiệp là hầu hết nên cần nhiều nhân lực. Ông bà xưa rất chăm sóc đến năng lượng sinh sản, duy trì nòi giống của người phụ nữ. Người ta thường chúc đôi trai gái mới cưới có Con đàn cháu đống ; việc chọn dâu cũng theo tiêu chuẩn : Đàn bà thắt đáy sống lưng ong / Vừa khéo chiều chồng vừa khéo nuôi con ; hoặc Mua heo chọn nái / lấy gái chọn dòng …
Ngoài ra, đối tượng người tiêu dùng được dựng vợ gả chồng còn phải có nghĩa vụ và trách nhiệm mang lại những quyền lợi cho mái ấm gia đình. Con rể phải mang về vẻ vang, hãnh diện cho mái ấm gia đình vợ, và ngược lại con dâu phải đảm đang, quán xuyến cho mái ấm gia đình chồng : Chồng sang vợ được đi giày / Vợ ngoan chồng được tối ngày cậy trông .
Theo những nhà nghiên cứu về văn hóa truyền thống, mái ấm gia đình ở xã hội Nước Ta truyền thống lịch sử không tách rời khỏi làng và nước, mà ngược lại “ nhà – làng – nước ” là một thể thống nhất, có mối liên hệ ngặt nghèo. Một trong những ví dụ đơn cử cho mối liên hệ này trong nghành nghề dịch vụ hôn nhân là tục nộp cheo : Nuôi lợn thì phải vớt bèo / Lấy vợ thì phải nộp cheo cho làng ; hoặc Lấy vợ không cheo / Tiền gieo xuống đất …
Như vậy, khi đôi trai gái lấy nhau phải nộp cho làng một khoản lệ phí gọi là cheo mới được làng xã công nhận khoản cheo này để làng xã dùng vào những việc chung, công ích. Đa phần tục nộp cheo thông dụng ở miền Bắc hơn vì tính hội đồng can đảm và mạnh mẽ được cố kết bởi những lũy tre làng. Còn ở phương Nam, đặc trưng có nhiều kênh rạch bao quanh đã hình thành tính mở của làng. Việc nộp cheo không bộc lộ rõ ràng như ở miền Bắc. Tuy vậy, khi nghiên cứu và điều tra, khám phá về di sản văn hóa truyền thống làng xã ở xã Hiệp Phước, H.Nhơn Trạch, tiến sỹ Nguyễn Thị Nguyệt cho biết ở xã Hiệp Phước xưa có tổ chức triển khai lễ lạy làng trong hôn nhân, bộc lộ nghĩa vụ và trách nhiệm của mái ấm gia đình tổ chức triển khai hôn nhân đó so với làng .
Nhìn rộng ra, hầu hết những cuộc hôn nhân xưa đều làm theo ý nguyện của hội đồng, vì quyền lợi của vương quốc như : cuộc hôn nhân đi vào lịch sử dân tộc của Mỵ Châu – Trọng Thủy, công chúa Huyền Trân – vua Chàm Chế Mân …, hay ở khoanh vùng phạm vi nhỏ hơn ở những gia tộc là vô số những cuộc hôn nhân của thường dân .

* … Đến tự do hôn nhân

Ngày nay, quan hệ hôn nhân và mái ấm gia đình được xác lập, được tôn trọng và triển khai theo pháp luật của pháp lý, với những luật đơn cử như : Luật Hôn nhân và mái ấm gia đình, Luật Bình đẳng giới … Khác với trước đây Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy, thì ngày này theo Luật Hôn nhân và mái ấm gia đình, nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên, không bị mất năng lượng hành vi dân sự, việc kết hôn không thuộc một trong những trường hợp cấm kết hôn, thì được tự nguyện quyết định hành động trong việc kết hôn .

Các cặp đôi rước dâu bằng xe xích lô, trong tà áo dài truyền thống. Ảnh: TTXVN

Nhà nước có chủ trương, giải pháp bảo lãnh hôn nhân và mái ấm gia đình, tạo điều kiện kèm theo để nam, nữ xác lập hôn nhân tự nguyện, tân tiến, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng ; thiết kế xây dựng mái ấm gia đình ấm no, tân tiến, niềm hạnh phúc và triển khai khá đầy đủ công dụng của mình ; tăng cường tuyên truyền, phổ cập, giáo dục pháp lý về hôn nhân và mái ấm gia đình ; hoạt động nhân dân xóa bỏ phong tục, tập quán lỗi thời về hôn nhân và mái ấm gia đình, phát huy truyền thống cuội nguồn, phong tục, tập quán tốt đẹp biểu lộ truyền thống của mỗi dân tộc bản địa .
Dưới góc nhìn văn hóa truyền thống, tiến sỹ Nguyễn Thị Nguyệt đánh giá và nhận định rõ ràng việc tự do yêu và tự do hôn nhân là sự văn minh của xã hội, nhưng nếu ý niệm tự do hôn nhân một cách thái quá cũng sẽ trở thành một trong nhiều nguyên do dẫn đến thực trạng “ sống thử ” để lại nhiều hệ lụy, nhất là trong giới sinh viên, hoặc công nhân lao động .
Ngoài ra, ngày này, hôn nhân được hiểu thiên về chuyện cá thể, riêng tư của mỗi người nhiều hơn trước nên 1 số ít tục lệ được kiểm soát và điều chỉnh để tương thích với trong thực tiễn. Cụ thể như lễ lạy làng ở xã Hiệp Phước đã được quy đổi thành lễ gia tiên, thường tổ chức triển khai vào đêm trước ngày rước dâu về nhà chồng. Hoặc việc xem tuổi xem đôi trai gái có hợp với nhau hay không, người con dâu tuổi có xung khắc với mái ấm gia đình chồng hay không, xem ngày tốt để tổ chức triển khai những nghi lễ … vốn dĩ trước đây rất được coi trọng, nay không còn đặt nặng như trước nữa. Những ngày cưới thường được tổ chức triển khai vào dịp cuối tuần để tạo thuận tiện cho người tổ chức triển khai và tham gia lễ cưới, một số ít cặp vợ chồng tuy không hợp tuổi vẫn tiến đến hôn nhân và sống niềm hạnh phúc với nhau …

* Gìn giữ các giá trị văn hóa

Để cho quan hệ vợ chồng đời đời bền vững và kiên cố, theo sách Tìm về truyền thống văn hóa truyền thống Nước Ta của GS-TS Trần Ngọc Thêm thì khi cưới, đôi vợ chồng trẻ thời Hùng Vương có tục trao cho nhau nắm đất và gói muối. Nắm đất tượng trưng cho lời nguyền gắn bó với đất đai – làng xóm – quê nhà ; gói muối là lời chúc cho tình nghĩa giữa cặp vợ chồng thêm mặn mà chung thủy .

Trong đồ lễ vật của đám cưới ngày nay tuy không dùng đất và muối nhưng cũng luôn có một loại bánh rất đặc biệt có ý nghĩa là bánh su sê. Loại bánh được đọc chệch đi của từ phu thê – mang nghĩa vợ chồng. Bánh làm bằng bột lọc, nhân gồm đường, dừa, đậu xanh, rắc thêm mè, được nắn hình tròn, đặt trong một hộp vuông làm bằng lá dứa úp khíp vào nhau. Bánh su sê với hình vuông tròn như một biểu tượng của triết lý âm dương, biểu tượng của sự hòa hợp, vẹn toàn…

Trong phong tục hôn nhân của người Việt, trải qua hàng ngàn năm vẫn luôn có sự hiện hữu của trầu cau – một biểu tượng văn hóa đặc biệt quan trọng của dân tộc bản địa ta, biểu lộ của sự mặn nồng trong những lễ cưới. Hình ảnh cây cau vươn cao là hình tượng của trời, vôi lấy từ đá là hình tượng của đất, dây trầu quấn quýt lên thân cây tạo nên sự hòa hợp, trở thành hình tượng của tình yêu đôi lứa : Thưa rằng bác mẹ đã răng / Làm thân con gái chớ ăn trầu người ; hoặc Có trầu mà chẳng có cau / Làm sao cho đỏ môi nhau thì làm ; hay Em về, anh gởi buồng cau / Buồng trước kính mẹ, buồng sau kính thầy …
Đáng quan tâm, dù tiếp cận với nhiều nền văn hóa truyền thống khác nhau nhưng phục trang cưới truyền thống lịch sử của cô dâu Việt không khi nào thiếu tà áo dài. So với áo dài thường, áo dài cưới được may với loại vải có vật liệu hạng sang hơn, sắc tố cũng tươi đẹp, tỏa nắng rực rỡ hơn như : màu đỏ, vàng, hồng, trắng … Một số áo dài cưới được may cầu kỳ, cách điệu cho tương thích với khuynh hướng thời trang, nhưng chung quy vẫn giữ được những nét cơ bản của tà áo dài, tôn vinh sự duyên dáng, êm ả dịu dàng của người mặc nó. Trong một số ít đám cưới, chú rể cũng diện phục trang áo dài, đồng điệu với cô dâu .

Lâm Viên

Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Cưới Hỏi