Quang Dũng: Áng mây trắng xứ Đoài hoài lãng du – Revelogue
Mục lục
Cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ
Nhà thơ Quang Dũng sinh năm 1921 và mất năm 1988. Tên khai sinh của ông là Bùi Đình Dậu nhưng đến khi đi học, do thiếu tuổi nên ông đổi sách vở cho người anh con nhà bác là Bùi Đình Diệm. Sau này, khi khởi đầu sự nghiệp sáng tác thẩm mỹ và nghệ thuật, nhà thơ đã lấy tên con trai cả của mình là Quang Dũng làm bút danh .
Nhà thơ xuất thân trong một gia đình nhà nho, có cha là cụ Tú Bùi Đình Khuê. Ông học đến bậc trung học tại trường Thăng Long. Đây là tổ chức của những trí thức tiến bộ, có lòng yêu nước bao gồm những tên tuổi lớn như Hoàng Minh Giáp, Võ Nguyên Giáp, Đặng Thai Mai, Nguyễn Lân, Bùi Kỷ, Xuân Diệu, Huy Thông và Vũ Đình Liên.
Được học tập trong thiên nhiên và môi trường văn minh và ảnh hưởng tác động tích cực từ những con người sống giàu lý tưởng như thế nên sau khi Cách mạng tháng Tám thành công xuất sắc, ông đã gia nhập Quân đội Nhân dân Nước Ta rồi trở thành phóng viên báo chí tiền phương của báo Chiến đấu .
Năm 1947, Quang Dũng được điều đi học Trường bổ túc tầm trung quân sự chiến lược Sơn Tây. Sau khóa học, ông gia nhập trung đoàn Tây Tiến mới được xây dựng với trách nhiệm cùng bộ đội Lào để bảo vệ biên giới và đánh tiêu tốn lực lượng quân Pháp. Trong thời hạn này, ông còn được cử làm Phó đoàn tuyên truyền Lào – Việt .
Cuối năm 1948, sau chiến dịch Tây Tiến, ông làm Trưởng Tiểu ban Tuyên huấn của Trung đoàn 52 Tây Tiến, rồi làm Trưởng đoàn Văn nghệ Liên khu III .
Có thể nói, quãng đời lính gian nan nhưng huy hoàng đã để lại trong Quang Dũng nhiều ấn tượng sâu đậm. Những tháng ngày với trung đoàn Tây Tiến đã tạo nên nguồn cảm hứng lớn để nhà thơ phát minh sáng tạo những bài thơ hay bậc nhất cho thời đại thơ ca kháng chiến chống Pháp cứu quốc .
Quang Dũng đến với Tây Tiến như một cái duyên ngẫu nhiên là vậy, thế nhưng cái hồn sôi động của đoàn binh này đã trải qua các bài thơ của ông mà còn lại đến ngày thời điểm ngày hôm nay. Đọc thơ Quang Dũng, ta cảm nhận được tổng thể sự son trẻ, trong trắng, chân thành của thế hệ người trẻ tuổi sống trong một thời đại đau thương nhưng huy hoàng, xấu số nhưng chan chứa tình người .
Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài, cạnh bên tư cách là một nhà thơ, ông còn viết văn, vẽ tranh và soạn nhạc. Ông từng tham gia triển lãm tranh sơn dầu cùng các họa sỹ nổi danh khác và sáng tác bài hát Ba Vì, ca khúc nổi tiếng được trình diễn nhiều lần trong khu kháng chiến .
Đời sống ý thức nhiều mẫu mã ấy đã khiến cho các tác phẩm thơ của Quang Dũng có được sự hòa quyện đầy lãng mạn giữa chất thơ, chất nhạc và chất họa, phong cách thơ Quang Dũng phóng khoáng, hồn hậu và tài hoa .
Người ta hay nhắc đến chủ nghĩa xê dịch kiểu Nguyễn Tuân ở ông. Nhà thơ không chịu được đời sống quẩn quanh, tù túng mà thích ngao du sơn thủy như những hiệp sĩ và trượng phu xưa. Điều đó khiến cho hồn thơ của ông rộng mở với những cảnh vạn vật thiên nhiên choáng ngợp và những bóng hình giai nhân đầy hấp dẫn .
Dù mang trong mình cốt cách tài tử, hào hoa là thế nhưng nhà thơ vẫn chưa khi nào quên nghĩa vụ và trách nhiệm so với quốc gia trong tiến trình sôi sục ý chí chiến đấu của lịch sử dân tộc dân tộc bản địa. Điều thâm thúy nhất ở ông là lòng thương người, tình quê nhà và ý thức chuẩn bị sẵn sàng quyết tử cho tổ quốc quyết sinh mà thế hệ người trẻ tuổi lúc giờ đây ai cũng mang theo .
Là một nhà thơ chân chính, Quang Dũng luôn tỉ mỉ trong từng con chữ của mình. Điển hình như việc đổi khác tựa đề từ Nhớ Tây Tiến thành Tây Tiến mà nhà thơ đã phải trăn trở, suy ngẫm và xem xét bài thơ biết bao ngày mới quyết định hành động bỏ đi từ “ nhớ ”. Vì chỉ Tây Tiến thôi đã đủ bao hàm biết bao kỉ niệm về mảnh đất, con người và tinh xảo thể hiện cả nỗi nhớ thương tha thiết .
Nhà thơ trân trọng con chữ, coi trọng thiên chức cao quý của thẩm mỹ và nghệ thuật văn chương nên rất mẫn cảm với hạng nhà giàu muốn đánh đổi tác phẩm văn chương bằng tiền tài. Khi nhận được thư của một triệu phú mời mình đến tận nhà sáng tác thơ và ngỏ ý sẽ hậu đãi nếu viếng thăm, Quang Dũng không ngại phủ nhận và chua chát cảm thán “ Văn chương chữ nghĩa rẻ rúng đến thế ư ? ”
Phong cách thơ khác lạ so với âm hưởng văn học kháng chiến cùng thời
Cách mạng tháng Tám mở ra trên quốc gia ta một thời kì lịch sử vẻ vang, thời kì độc lập, tự do và tiến lên chủ nghĩa xã hội. Cùng với sự kiện ấy, một nền văn học mới đã sinh ra, đó là nền văn học ship hàng cách mạng, cỗ vũ chiến đấu và hướng về đại chúng đồng thời mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn thâm thúy .
Nếu như trước đó, các tác phẩm Thơ mới đa phần viết về nỗi buồn cá thể của một thế hệ đơn độc, loay hoay đi tìm lẽ sống và không biết ngày mai ra làm sao thì từ ngày Cách mạng về, văn học dưới sự soi sáng của lí tưởng Đảng đã chuyển từ những nốt trầm sang bản hòa ca tràn trề niềm vui ra trận và nhiệt huyết chiến đấu .
Văn học thời đại bấy giờ làm trách nhiệm cao quý là vực dậy niềm tin người chiến sỹ và mang đến động lực chiến đấu cho những người lính trên những chặng đường hành quân khó khăn. Ấy vậy mà, giữa bản hòa ca đầy tươi tắn, sáng sủa hướng về đại chiến của dân tộc bản địa ấy, ta phát hiện một nốt lặng từ nhà thơ Quang Dũng .
Thơ ông nói nhiều đến sự hi sinh, nỗi buồn và niềm nhung nhớ thầm kín mà nền văn học cách mạng rất kiêng kỵ, trong đó bài thơ Tây Tiến là một ví dụ nổi bật. Bài thơ được lưu truyền thoáng đãng, nhất là trong bộ đội thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp .
” Anh bạn dãi dầu không bước nữa,
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét,
Đêm đêm cọp trêu người.”– Tây Tiến
Thế nhưng về sau, trong một thời hạn dài, bài thơ ít được nhắc đến vì bị coi là còn rơi rớt chất lãng mạn tiểu tư sản. Phải đến thời kì thay đổi, bài thơ Tây Tiến nói riêng và các tác phẩm của Quang Dũng nói chung mới được Phục hồi vị trí xứng danh trong nền thơ văn minh .
Bạn đọc hôm hay đọc lại những vần thơ Quang Dũng mới thấy nét trầm buồn trong thơ ông không cốt làm nhụt chí người chiến sỹ mà ngược lại nó bộc lộ giá trị nhân văn cao quý mà tác phẩm hàm chứa .
“Xa quá rồi em người mỗi ngả
đất nước nhớ thương nhau
Em đi áo mỏng buông hờn tủi
Dòng lệ thơ ngây có dạt dào?”– Đôi bở
Quang Dũng không viết về người lính trải qua lăng kính của một người quan sát hay một kẻ lạ lẫm, chính ông cũng từng là một người chiến sỹ và thể nghiệm thâm thúy những khó khăn đời lính. Thế nên ông đồng cảm với quốc tế tâm tư nguyện vọng vốn rất đa dạng và phong phú của những chàng người trẻ tuổi Hà Nội Thủ Đô nay phải đương đầu với những góc nhìn bạo tàn của đại chiến .
Những tình cảm đó giúp ông nhận thức được nỗi buồn, nỗi nhớ là điều không hề tránh khỏi và rồi nhà thơ cứ tự nhiên và thành thật viết về chúng như một cách bày tỏ tiếng lòng thầm kín của mình .
Trên những chặng đường hành quân gian nan, nỗi nhớ là phút giây ngưng trệ để xoa dịu những thời gian căng thẳng mệt mỏi, stress .
“Bao giờ tôi gặp em lần nữa
Chắc đã thanh bình rộn tiếng ca
Đã hết sắc mùa chinh chiến cũ
Còn có bao giờ em nhớ ta?”– Đôi mắt người Sơn Tây
Còn vào những ngày tháng độc lập, nỗi nhớ trở thành một lời nhắc nhở, một tiếng thủ thỉ để người chiến sỹ đã từng đi qua một thời trận mạc không quên béng những ơn nghĩa thủy chung trong quá khứ .
“Bến đò Chi Nê ai đi qua
Có nhớ đường đây về chiến khu
Hồng Phú mang tên Phủ Lí
Tàu qua ba chuyến một ngày
Giọng nói miền Nam trên những đường ray
Động cánh chim rừng tiếng còi xe lửa
Nắng đỏ phố cờ rực rỡ
Hoà bình nắng ấm Châu Giang
Hồng Phú mười năm
Nhớ một chặng đường.”– Hồng Phú Châu Giang
Ông viết những điều không ai dám viết, bày tỏ những đoạn tình cảm không ai dám bày tỏ, chính vì lẽ đó mà những vần thơ của Quang Dũng đã cỏ sức tác động ảnh hưởng rất lớn so với thế hệ người lính trẻ lúc bấy giờ và mang đến cho họ sự bầu bạn thâm thúy .
Sự đối cực âm khí và dương khí trong thơ Quang Dũng
Là nhà thơ lãng mạn với phong cách phóng khoáng, hồn hậu và tài hoa, Quang Dũng bị chi phối can đảm và mạnh mẽ bởi cảm thức về sự đối cực âm khí và dương khí trong cách tạo dựng hình ảnh thơ. Cảnh vật và con người hiện lên trong sự tiếp nối đuôi nhau và xen kẽ của những mặt trái chiều, vừa hiện thực vừa lãng mạn, vừa hào hùng vừa hào hoa, mới quyết liệt kinh hoàng đã lại tình tứ thanh thản .
Đọc thơ Quang Dũng, ta thấy hiện lên trước mắt một thời đại đau thương bị mưa bom bão đạn đọa đày. Chiến tranh mang đến bao mất mát, chia lìa đồng thời để lại sau sống lưng những yêu thương chưa kịp bày tỏ, những hẹn ước không định ngày gặp lại và cả những ngày tháng chờ đón mỏi mòn .
“Anh đi đầu tháng tám
Đầu tháng tám năm sau
Qua đò về làng cũ
Còn bóng dáng anh đâu
Một tờ tin báo tửSông Đáy nhớ người con
Chuối đôi bờ ủ rũ
Bóng làng thiếu bóng anh
Bến cát càng mông mênh”– Đám cưới qua sông Đáy
Thế nhưng, đồng thời từ vần thơ của ông, ta vẫn cảm nhận được vẻ đẹp cùng sức sống của vạn vật thiên nhiên và con người lặng lẽ tỏa rạng trong những mặt trái chiều. Thiên nhiên qua lăng kính chủ quan của nhà thơ thể hiện toàn bộ sự hiểm trở, khắc nghiệt, chuẩn bị sẵn sàng tước đoạt mạng sống của con người thế nhưng vẫn toát lên vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng .
Con người trong thơ ông thường trở đi trở lại với hai hình tượng chính là người lính và giai nhân. Nếu như hình ảnh những người chiến sỹ thường hiện lên một cách đơn cử bằng những nét vẽ trẻ trung và tràn trề sức khỏe, gan góc và dũng mãnh thì các cô gái lại ẩn mình trong những đường nét đầy trừu tượng với hình ảnh mềm mịn và mượt mà hòa lẫn với vẻ đẹp của vạn vật thiên nhiên và quê nhà quốc gia .
“Em mải mơ gì dưới nắng êm?
Tóc như suối mực chảy êm đềm…Hương nhẹ như là hương hoa cau
Tóc em buông suối chảy về đâu?
Thiên thai em mở bừng trong gác
Ðựng hết Trời xanh chứa hết mầu”– Suối tóc
Tất cả những yếu tố ấy đã làm nên sự toàn vẹn cho những vần thơ chấp bút bởi nhà thơ Quang Dũng. Những đối cực mà nhà thơ kiến thiết xây dựng đã khiến các tác phẩm của ông vừa mang tính thời đại thâm thúy vừa tiềm ẩn men say của thi tứ, sự bay bổng của hình tượng và sức hấp dẫn can đảm và mạnh mẽ trong từng con chữ .
Quang Dũng và những phát minh sáng tạo từ ngữ độc lạ
Ông có sở trường thích nghi trộn lẫn những từ ngữ quen thuộc rồi tích hợp chúng lại một cách đầy ngẫu hứng để làm ra những phát minh sáng tạo từ mới lạ và đem đến thưởng thức chưa từng có cho người chiêm ngưỡng và thưởng thức thơ. Như nhãn tự “ mùa em ” trong bài thơ Tây Tiến, hay hình ảnh “ suối tóc ” trong bài thơ Suối tóc và cả cách gọi nỗi buồn là ấm cúng đầy lạ kỳ trong bài thơ Buồn ấm cúng .
Những phối hợp độc lạ ấy khiến ngôn từ thơ Quang Dũng chạm đến sự giao thoa ngữ nghĩa đầy táo bạo và mang đến những xúc cảm bâng khuâng khó nói thành lời. Ta hoàn toàn có thể nghiền ngẫm kỹ hơn nhãn tự “ mùa em ” của bài thơ Tây Tiến để cảm nhận được cái hay trong việc phát minh sáng tạo từ của Quang Dũng .
” Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,
mùa em thơm nếp xôi. ”– Tây Tiến
“ Mùa ” và “ em ” khi đứng riêng không liên quan gì đến nhau đều là những từ có nghĩa riêng không liên quan gì đến nhau thế nhưng khi được Quang Dũng phối hợp lại, từ ngữ bỗng chốc cùng nhau bật lên những liên tưởng mới lạ .
Điểm độc lạ mà nhãn tự mang lại cho bài thơ đó chính là sự giao thoa ngữ nghĩa giữa “ mùa em ” và “ mùi em ”. Cái hay chính là sự hòa nhập ngữ nghĩa ấy đã khiến cho bức tranh vạn vật thiên nhiên Tây Bắc dưới ngòi bút Quang Dũng trở nên sinh động, linh diệu hơn khi nào hết .
Vạn vật không chỉ tỏa ra vẻ đẹp tự thân của núi rừng mà còn thấm đẫm cả cái hồn duyên dáng của em, người thiếu nữ miền sơn cước. Nhãn tự “ mùa em ” còn rực rỡ hơn vì nó mang đến sự link cho toàn mạch thơ .
Chỉ một tích hợp từ độc lạ như mùa em mà ta đã hoàn toàn có thể cảm nhận được bao dụng công, dụng tâm của nhà thơ Quang Dũng. Đó chính là lí do vì sao bài thơ Tây Tiến nói riêng và các vần thơ nổi tiếng khác của ông lay động lòng người đến thế .
Nhà phê bình văn học Nguyễn Xuân Nguyên cũng không tiếc lời khen Tây Tiến của Quang Dũng.
Xem thêm: Mội số set đồ công sở hoàn hảo nhất
“ Một bài thơ kỳ diệu và có một vị trí đặc biệt quan trọng trong lòng công chúng, một bài thơ được kỷ niệm 60 năm ngày sáng tác ( năm 2008 ), một bài thơ làm sống dậy cả một trung đoàn, khiến địa điểm Tây Tiến vĩnh cửu trong lịch sử dân tộc và ký ức mỗi người. Nó như một viên ngọc sáng trong tâm hồn Việt, tấm lòng Việt và thơ ca Việt ” .
Nền văn học Nước Ta như cây đàn muôn điệu mà ở đó mỗi nhà văn với đậm chất ngầu riêng không liên quan gì đến nhau sẽ tấu lên một giai điệu độc nhất tạo ra sự những thanh âm phong phú, hòa giải của bản giao hưởng chung. Quang Dũng đã dùng ngòi bút lãng mạn độc lạ của mình để làm rung động trái tim bạn đọc muôn thế hệ và góp thêm phần làm đa dạng chủng loại thêm văn chương dân tộc bản địa .
Hạnh Vi
Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Phong Cách
