Phong cách học tiếng Việt hiện đại (Nguyễn Thế Truyền) – NGUYỄN THẾ TRUYỀN ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG PHONG – StuDocu

PHONG CÁCH HỌC

TIẾNG VIỆT HIỆN ĐẠI

ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 02 /

MỤC LỤC

• MỤC LỤC
• PHẦN I NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
  • I. PHONG CÁCH VÀ PHONG CÁCH HỌC
    • 1. PHONG CÁCH (STYLE)
    • 2. PHONG CÁCH HỌC (STYLISTICS)
  • CÁCH HỌC II. SƠ LƯỢC LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHONG
    • 1. LỊCH SỬ PHONG CÁCH HỌC TRÊN THẾ GIỚI
    • 2. LỊCH SỬ PHONG CÁCH HỌC Ở VIỆT NAM
  • HỌC III. ĐỐI TƯỢNG VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA PHONG CÁCH
    • 1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
    • 2. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
  • IV. NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA PHONG CÁCH HỌC
    • 1. MÀU SẮC TU TỪ (STYLISTIC COLOUR)
    • 2. PHONG CÁCH CHỨC NĂNG (FUNCTIONAL STYLES)
    • 3. PHÉP TU TỪ (figure of speech; rhetorical figure of speech)
  • V. CÁC LOẠI PHONG CÁCH HỌC
    • 1. Căn cứ vào phạm vi nghiên cứu
    • 2. Căn cứ vào bình diện nghiên cứu
    • 3. Căn cứ vào hướng nghiên cứu
    • 4. Căn cứ vào tính chất lý thuyết hay thực hành
  • VI. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA PHONG CÁCH HỌC
    • 1. PHƯƠNG PHÁP SO SÁNH – ĐỐI CHIẾU
    • 2. PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ
• PHẦN II CÁC PHONG CÁCH CHỨC NĂNG CỦA TIẾNG VIỆT
• CHƯƠNG I PHONG CÁCH KHẨU NGỮ
  • 1. KHÁI NIỆM
    • 1. Tên gọi
    • 1. Định nghĩa
    • 1. Các nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách
    • 1. Dạng thức ngôn ngữ
  • 2. CHỨC NĂNG
  • 3. ĐẶC TRƯNG
    • 3. Tính tự nhiên
    • 3. Tính cảm xúc
    • 3. Tính cụ thể
    • 3. Tính cá thể
  • 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ
    • 4. Ngữ âm
    • 4. Từ ngữ
    • 4. Ngữ pháp
    • 5. Tiểu luận
    • 5. Luận văn
    • 5. Sách giáo khoa
    • 5. Chuyên luận
• CHƯƠNG IV PHONG CÁCH BÁO CHÍ
  • 1. KHÁI NIỆM
    • 1. Tên gọi
    • 1. Định nghĩa
    • 1. Các nhân tố giao tiếp chi phối phong cách
    • 1. Dạng thức ngôn ngữ
  • 2. CHỨC NĂNG
  • 3. ĐẶC TRƯNG
    • 3. Tính thời sự
    • 3. Tính hấp dẫn
    • 3. Tính đại chúng
    • 3. Tính ngắn gọn
    • 3. Tính cụ thể, xác thực
  • 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ
    • 4. Ngữ âm
    • 4. Từ ngữ
    • 4. Ngữ pháp
    • 4. Tu từ
    • 4. Kết cấu văn bản
  • 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIỂU
    • 5. Bản tin
    • 5. Phóng sự
    • 5. Phỏng vấn
    • 5. Tiểu phẩm
    • 5. Quảng cáo
• CHƯƠNG V PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN (SOCIAL–POLITICAL STYLE)
  • 1. KHÁI NIỆM
    • 1. Tên gọi
    • 1. Định nghĩa
    • 1. Các nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách
    • 1. Dạng thức ngôn ngữ
  • 2. CHỨC NĂNG
  • 3. ĐẶC TRƯNG
    • 3. Tính truyền cảm
    • 3. Tính hùng biện
    • 3. Tính đại chúng
  • 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ
    • 4. Ngữ âm
    • 4. Từ ngữ
    • 4. Ngữ pháp
    • 4. Tu từ
    • 4. Kết cấu văn bản
  • 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIỂU
    • 5. Diễn văn
    • 5. Điếu văn
    • 5. Hịch
    • 5. Cáo
    • 5. Chiếu………………………………………………………………………………………..
    • 5. Tuyên ngôn
    • 5. Lời kêu gọi
    • 5. Bài phát biểu
    • 5. Xã luận……………………………………………………………………………………..
    • 5. Bài phê bình
• CHƯƠNG VI PHONG CÁCH VĂN CHƯƠNG (BELLETRISTIC STYLE)
  • 1. KHÁI NIỆM
    • 1. Tên gọi
    • 1. Những quan điểm khác nhau về ngôn ngữ văn chương
    • 1. Định nghĩa
    • 1. Những nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách
  • 2. CHỨC NĂNG
    • 2. Thông báo
    • 2. Thẩm mỹ
    • 2. Trao đổi tư tưởng tình cảm (giao tiếp)
  • 3. ĐẶC TRƯNG
    • 3. Tính hình tượng
    • 3. Tính truyền cảm
    • 3. Tính cá thể hóa (phong cách ngôn ngữ cá nhân)
    • 3. Tính tổng hợp
  • 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ
    • 4. Ngữ âm
    • 4. Từ ngữ
    • 4. Ngữ pháp
    • 4. Tu từ
    • 4. Kết cấu văn bản
  • 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIỂU
    • 5. Truyện ngắn
    • 5. Tiểu thuyết
    • 5. Bút ký
    • 5. Tuỳ bút……………………………………………………………………………………..
    • 5. Thơ
    • 5. Kịch
• TIẾNG VIỆT PHẦN III GIÁ TRỊ BIỂU ĐẠT CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN NGÔN NGỮ
  • I. TƯỢNG THANH (ONAMATOPOEIA)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
  • II. ĐIỆP THANH
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
  • III. ĐIỆP PHỤ ÂM ĐẦU
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
  • IV. ĐIỆP VẦN
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
  • V. HÀI ÂM (EUPHONY)
• CHƯƠNG II CÁC PHÉP TU TỪ TỪ VỰNG – NGỮ PHÁP
• A. NHÓM LIÊN TƯỞNG TƯƠNG ĐỒNG
  • I. SO SÁNH (SIMILE)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Tác dụng
    • 5. Lưu ý
  • II. ẨN DỤ (METAPHOR)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Tác dụng
    • 5. Lưu ý
  • III. ẨN DỤ BỔ SUNG (Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Tác dụng
    • 3. Lưu ý
  • IV. NHÂN HOÁ (PERSONIFICATION)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
    • 3. Tác dụng
  • V. VẬT HOÁ (REIFICATION)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
    • 3. Tác dụng
  • VI. PHÚNG DỤ (ALLEGORY)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Tác dụng
  • VII. ĐỊNH NGỮ NGHỆ THUẬT (ÉPITHÈTE ARTISTIQUE)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
    • 3. Tác dụng
• B. NHÓM LIÊN TƯỞNG TƯƠNG CẬN
  • I. HOÁN DỤ (METONYMY)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Tác dụng
    • 5. Lưu ý
  • II. CẢI DUNG (SYNECDOCHE)
  • III. CẢI DANH
  • IV. CẢI SỐ
  • I. TƯỢNG TRƯNG (SYMBOLISM)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
  • II. KHOA TRƯƠNG (HYPERBOLE)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Tác dụng
  • III. NÓI GIẢM (LITOTES, MEIOSIS)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
  • IV. UYỂN NGỮ (EUPHEMISM, DYSPHEMISM)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Tác dụng
    • 5. Lưu ý
  • V. NHÃ NGỮ
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Lưu ý
• D. NHÓM QUY CHIẾU VỀ DIỄN NGÔN NGUỒN
  • I. CHƠI CHỮ (PUN)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
  • II. NÓI LÁI (SPOONERISM)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Tác dụng
  • IX. ĐỒNG NGHĨA KÉP
    • 1. Khái niệm
    • 2. Tác dụng
  • X. LIỆT KÊ (ENUMERATION)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
    • 3. Tác dụng
  • XI. TĂNG CẤP
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Phân loại
    • 4. Tác dụng
  • XII. ĐỘT GIÁNG
    • 1. Khái niệm
    • 2. Tác dụng
  • XIII. IM LẶNG (ELLIPSIS)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
    • 3. Tác dụng
  • XIV. TÁCH BIỆT CÚ PHÁP
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
    • 3. Tác dụng
  • XV. CÂU TUẦN HOÀN (PERIOD, PERIODIC SENTENCE)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Tác dụng
• F. NHÓM CHUYỂN NGHĨA CẤU TRÚC
  • I. CÂU HỎI TU TỪ (RHETICAL QUESTION)……………………………………
    • 1. Khái niệm
    • 2. Phân loại
    • 3. Tác dụng
    • 4. Lưu ý
  • II. NÓI MỈA (IRONY)
    • 1. Khái niệm
    • 2. Cấu tạo
    • 3. Tác dụng
  • TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHẦN I NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

I. PHONG CÁCH VÀ PHONG CÁCH HỌC

1. PHONG CÁCH (STYLE)

“ Từ điển tiếng Việt ” của Viện Ngôn ngữ học ( Hoàng Phê chủ biên ) định nghĩa từ phong cách :“ Phong cách d. 1. Những lối, những cung cách hoạt động và sinh hoạt, thao tác, hoạt động giải trí, xử sự tạo nên cái riêng của một người hay một loại người nào đó ( nói tổng quát ). Phong cách lao động mới. Phong cách chỉ huy. Phong cách quan nhân. Phong cách sống giản dị và đơn giản .2. Những đặc thù có đặc thù mạng lưới hệ thống về tư tưởng và thẩm mỹ và nghệ thuật, biểu lộ trong sáng tác của một nghệ sĩ hay trong sáng tác nói chung thuộc cùng một thể loại ( nói tổng quát ). Phong cách của một nhà văn. Phong cách văn học thẩm mỹ và nghệ thuật .3. Dạng của ngôn từ sử dụng trong những nhu yếu công dụng nổi bật nào đó, khác với những dạng khác về từ vựng, ngữ pháp, ngữ âm. Phong cách ngôn từ khoa học, Phong cách chính luận. Phong cách ngôn từ nghệ thuật và thẩm mỹ. ”[ Hoàng Phê chủ biên 2006, 782 ] Quan điểm của giáo trình : Phong cách : là nét riêng của một đối tượng người dùng, có tính không thay đổi, lặp đi lặp lại, tạo thành đặc trưng riêng, truyền thống riêng của đối tượng người dùng đó .Phong cách ngôn từ : là nét riêng về sử dụng ngôn từ của một chủ thể ( một cá thể, một những tầng lớp, một dân tộc bản địa, một thời đại, … ) hoặc của một nghành tiếp xúc ( hành chính, báo chí truyền thông, khoa học, … ) .Định nghĩa của Phan Ngọc về phong cách : “ Phong cách là sự lặp đi tái diễn của một chùm nét khu biệt ” [ Phan Ngọc 1985, 9 ] “ Phong cách là một cấu trúc hữu cơ của tổng thể các kiểu lựa chọn tiêu biểu vượt trội, hình thành một cách lịch sử dân tộc, và tiềm ẩn một giá trị lịch sử vẻ vang, hoàn toàn có thể được cho phép ta nhận diện một thời đại, một thể loại hay một tác giả. ”[ Phan Ngọc 1985, 22 ]

2. PHONG CÁCH HỌC (STYLISTICS)

Phong cách học : “ là một bộ phận của ngôn ngữ học nghiên cứu và điều tra các nguyên tắc và quy luật lựa chọn và hiệu suất cao lựa chọn. sử dụng hàng loạt các phương tiện đi lại ngôn từ nhằm mục đích bộc lộ một nội dung tư tưởng và tình cảm nhất định trong những phong cách tính năng ngôn từ nhất định ” [ Cù Đình Tú 2001, 21-22 ]Đây là khoa học nghiên cứu và điều tra về sử dụng ngôn từ một cách nghệ thuật và thẩm mỹ, nói khác đi đó là “ khoa học điều tra và nghiên cứu các quy luật nói viết có hiệu lực thực thi hiện hành ” [ Cù Đình Tú 2001, 17 ] .[ Nguyễn Nguyên Trứ 1988, 5 ] Ghi chú : ( 1 ). Tu từ lập kỳ thành ( 修 辭 立 其 誠 ). Nguyên văn là : Tu từ lập kỳ thành ( 修 辭 立 其 誠 ), sở dã cử nghiệp dã. Nghĩa là : Sửa lời nói, dựng điều thành thực là có thể tích súc công danh sự nghiệp sự nghiệp .( Kinh Dịch : Quẻ Kiền, Văn ngôn, hào Cửu tam ) ( 2 ). Thuyết lý chi từ bất khả bất tu ( 說理之詞, 不可不修 ) : Lời lẽ biện luận, thuyết giải không hề không trau chuốt, gọt giũa .Ở phương Tây, lịch sử vẻ vang điều tra và nghiên cứu tu từ đã có cách đây 2 năm, từ thời Aristote ( A – ri-xtốt, Hy Lạp ) với khoa Tu từ học ( Rhetoric, Rhétorique, Mỹ từ pháp ). Aristote ( 384 – TCN ) là người đã từng viết một quyển sách rất nổi tiếng là Tu từ học .Kế tục các nhà Tu từ học Hy Lạp, các nhà hùng biện, học giả nồi tiếng của La Mã như Cicéron ( Xi-xê-rông, 106 – 43 tr ), Quinitilien ( 30-100 s. CN ) và các nhà thơ như Horace ( Hô-ra-xơ, 65-8 tr. CN ), Virgile ( Viếc-gin, 70-19 tr ) đã góp phần những thành tựu mới cho Tu từ học .Thời Trung cổ ở châu Âu, Tu từ học trở thành môn bắt buộc trong tam khoa ( Trivium ) ở nhà trường : biện chứng pháp ( lôgic học ), ngữ pháp, mỹ từ pháp. Thời Phục hưng, các nhá thơ nhà văn nổi tiếng liên tục góp phần thêm cho sự tăng trưởng cho Tu từ học thực hành thực tế và kim chỉ nan như Dante ( Đan-tê, 1265 – 1321 ), Shakespeare ( Sếch-xpia, 1564 – 1616 ), Fénelon ( 1651 – 1715 ), Boileau ( Boa-lô, 1636 – 1711 ), Hugo ( Huy-gô, 1806 – 1885 ), …Tu từ học cổ xưa có vị trí vẻ vang trong nhiều thế kỷ, đóng vai trò người thầy hướng dẫn cho thuật hùng biện, cho sáng tác và phê bình văn học .

1. Thành tựu của Tu từ học cổ điển

Gồm 4 phương diện :

• Nghệ thuật diễn đạt ngôn ngữ
• Sự phân chia các thể loại văn học
• Danh mục các phương thức tu từ
• Phân loại các phong cách ngôn ngữ

1.2. Nghệ thuật diễn đạt ngôn từTu từ ( Rhétorique ) là một nghệ thuật và thẩm mỹ, một khoa học diễn đạt, nâng ngôn từ tự nhiên phuc vụ đời sống hằng ngày thành một chiêu thức trình diễn tư tưởng một cách có mạng lưới hệ thống trên một quy mô lớn với một khoanh vùng phạm vi rộng ( buổi diễn thuyết trước công chúng ; cuộc tranh luận về tư tưởng, học thuật ; tranh cãi pháp lý trước toà án ; tranh luận trong nghị viện ) .Theo tu từ học cổ xưa, nghệ thuật và thẩm mỹ trình diễn tư tưởng ( nói hay viết ) yên cầu người phát ngôn phải tuân theo 4 bước sau đây : ( 1 ) Cấu tứ ( Invention )Tìm ra những luận cứ, vấn đề và luận chứng xung quanh một yếu tố trình diễn. ( Phát minh ý tưởng sáng tạo ) ( 2 ) Bố cục ( Disposition )Sắp xếp ý tứ, vấn đề thành một mạng lưới hệ thống có trật tự trước sau. Có 2 loại trật tự :

• trật tự lôgic ( văn nghị luận )
• trật tự cảm hứng ( thơ trữ tình ) ( 3 ) Diễn ngôn ( Elocution )

Là cách diễn đạt bằng lời nói trước cử toạ sao cho rõ ràng, mê hoặc, thuyết phục. ( 4 ) Hành vi ( kích hoạt )Gồm ngôn từ ( mạnh yếu, lên giọng, xuống giọng, … ) cử chỉ, điệu bộ, vẻ mặt, … sao cho tương thích với nội dung và biểu lộ được tình cảm của người trình diễn .Cơ cấu của bài văn : Tu từ học cổ xưa nhu yếu một bài văn rất đầy đủ phải có 5 phần :

• Nhập đề
• Phân tích
• Khẳng định
• Phản bác
• Kết luận

1.2. Sự phân loại các thể loại văn họcLý thuyết phân loại thể loại dựa vào mẫu mực trong cuốn Tu từ học của Aristote và Nghệ thuật thơ ca của Horace .Kết quả phân loại :

• Thơ ( 5 thể loại ) : thơ trữ tình, anh hùng ca, kịch thơ, giáo huấn ca, thơ mục đồng ( thơ đồng quê )
• Văn xuôi ( 4 thể loại ) : thể hùng biện ( diễn văn, điếu văn ), thể lịch sử dân tộc ( biên niên sử, hồi ký, dã sử ), thể giáo huấn văn xuôi ( văn triết học, văn phê bình, … ), thể lãng mạn ( truyện phiêu lưu, truyện hoang đường, truyện phong tục, … )

1.2. Danh mục các phương pháp tu từTu từ học cổ xưa để lại một kho tàng đa dạng và phong phú về các phương pháp tu từ ( figures ) với hàng trăm phương pháp mà tên gọi rối rắm, lẫn lộn thuật ngữ Hy Lạp với Latinh .

4. Tu từ

4. Ngữ âm

4. Tu từ

từ vựng ( tập trung chuyên sâu vào phép chuyển nghĩa Tropes )

4. Tu từ

4. Ngữ pháp

Phương thức tu từ tư duy ( figures de pensée )hòn đảo âm, thêm từ vĩ, lược âm, phiên âm, hợp âm, đoạn vĩ, lược xuyết, đoản súc, …a / nhóm ẩn dụ : ẩn dụ, phúng dụ, nhân hoá, hoạt dụ, hoán trạng, … b / nhóm hoán dụ : hoán dụ, cải danh, cải

IV. CẢI SỐ

* ) điệp ngữ, hòn đảo ngữ, phản ngữ, phản cúhòn đảo trí ( hòn đảo ngữ ), ẩn ngữ, trùng cú, liên tục, chiếu ứng, đối cú, phân nghĩa giới từ, …nghi vấn tu từ, cảm thám, thông tin, dự báo, cầu khiến, nhượng bộ, liệt kê, tăng cấp, phép treo, nói lửng, ngắt câu, nói ngoa, nói giảm, nói vòng ( uyển ngữ ), nhược hoá, ẩn ý, cảm hoán ngữ, đối ngẫu, …Nhìn chung, Phong cách học và Ngữ dụng học rất thân thiện với nhau và chúng bổ trợ cho nhau, giúp cho việc sử dụng ngôn từ của con người được tốt hơn .

Theo Nguyễn Thái Hoà: “Vị trí của phong cách học cũng không cần thiết phải đặt ra
… vì trong tương lai không xa nó sẽ quy tụ trong ngôi nhà ngữ dụng học” [Nguyễn Thái Hoà
1997, 128]

Như vậy cho đến nay, Phong cách học đã trải qua chặng đường 25 thế kỷ, trong đó :

• Tu từ học cổ điển (Classical Rhetoric) là 24 thế kỷ,
• Phong cách học hiện đại (Modern Stylistics) là 1 thế kỷ.

1. LỊCH SỬ PHONG CÁCH HỌC TRÊN THẾ GIỚI

2. Trước 1957

Ở Nước Ta, trước Cách mạng tháng Tám thực sự chưa có môn tu từ học cổ xưa ( Classical Rhetoric ) đúng nghĩa, chỉ có một vài cuốn sách :Bàn về phép làm thơ, viết văn, luyện văn, luyện câu, luyện chữ và sách ghi lại luật thơ như :

• Vân đài loại ngữ, Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn (XVIII)
• Hoàng Đức Lương (thế kỷ XV)
• Phùng Khắc Khoan (thế kỷ XVI)
• Lê Hữu Kiều (thế kỷ XVIII).
• Việt Hán văn khảo của Phan Kế Bính, 1918.
• Văn đàn bảo giám, Trần Trung Viên sưu tập, 3 tập, xuất bản từ 1926 – 1938.
• Việt Nam văn phạm, Trần Trọng Kim, bản in lần 1, NXB Lê Thăng 1940.
  Chương Mỹ từ pháp, 14 phép hành văn lam cho lời văn hoa mỹ:
  Dùng điển
  Tỉ lệ
  Ám tỉ

I. HOÁN DỤ (METONYMY)

Tá âm Miêu tả Hội ý Hợp loại Ngoa ngữ Thậm xưng Tiểu đối Đảo ngữ Ngụ ngữ Điệp ngữ

• Nước Ta văn học sử yếu của Dương Quảng Hàm, 1941. ( Quyển sách biên soạn khá đầy đủ, công phu nhất về nghành nghề dịch vụ này là cuốn “ Thi ca Nước Ta – Hình thức và thể loại ” của Bùi Văn Nguyên và Hà Minh Đức, 1971 )
• Luyện văn I ( 1953 ) ; Luyện văn II và III ( 1957 ), Nguyễn Hiến Lê, NXB Phạm Văn Tươi .

Những chương tương quan trực tiếp tới Phong cách học như :Thứ tự trong câu Điệp tự Văn khí Giá trị của thanh âm Vài lối hành văn v. Tuy từ thời cận đại về trước, Nước Ta chưa có tác giả nào nghiên cứu và điều tra về Phong cách học ( Tu từ học ), nhưng tất cả chúng ta đã có những thành tựu rất đáng trân trọng về “ Mỹ từ pháp thực hành thực tế ” [ Cù Đình Tú 2001, 15 ] bộc lộ trong ca dao, dân ca, tục ngữ, …Cho đến ngày này, những cách nói thuần nhị, tinh xảo, nghệ thuật và thẩm mỹ của các thế hệ người Việt để lại trong kho tàng văn chương dân gian vẫn là bài học kinh nghiệm quý giá cho những nghiên cứu và điều tra và ứng dụng của Phong cách học .

2. Sau 1957

Những nghiên cứu và điều tra triết lý chính thức về Phong cách ngôn ngữ học ở Nước Ta khởi đầu có từ khoảng chừng những năm 60 của thế kỷ XX, dưới sự ảnh hưởng tác động của phe phái Phong cách học công dụng Nga Xô viết và những di sản truyền thống lịch sử về Tu từ học phương Đông .Phong cách học tiếng Việt ( Tên gọi lúc đó : Tu từ học tiếng Việt ) được khởi đầu dạy từ năm 1957 ở Khoa Ngữ văn trường Đại học Tổng hợp và Đại học Sư phạm .Một số tác giả đặt nền móng cho ngành Phong cách ngôn ngữ học ở Nước Ta :

• Đinh Trọng Lạc ( Giáo trình Việt ngữ tập III – Tu từ học, 1964 ) ; “ Phong cách ngôn ngữ học tiếng Việt, 1994 ( Soạn chung với Nguyễn Thái Hoà ) ”, “ 99 phương tiện đi lại và giải pháp tu từ tiếng Việt ”, 1995 )
• Cù Đình Tú ( Phong cách học và đặc thù tu từ tiếng Việt, 1983 )
• Nguyễn Nguyên Trứ ( Đề cương bài giảng về Phong cách học, 1988 )
• Nguyễn Thái Hoà ( Dẫn luận Phong cách học, 1997 ; Từ điển Tu từ – Thi pháp và Phong cách học, 2004 ) .

2. Những công trình Phong cách học đánh dấu những chặng đường nghiên cứu

• Giáo trình Việt ngữ tập III – Tu từ học, Đinh Trọng Lạc, 1964
  Tuy mang tên gọi Tu từ học nhưng nó không phải là Tu từ học cổ điển (Classical
  Rhetoric) nữa.

Tác phẩm này đặt nền tảng triết lý cho bộ môn Phong cách học như : đối tượng người tiêu dùng, khoanh vùng phạm vi nghiên cứu và điều tra, giải pháp điều tra và nghiên cứu ( giải pháp trái chiều ), các khái niệm cơ bản ( sắc tố tu từ, phong cách, phong cách tính năng ) .Phần đáng quý nhất của giáo trình : phần miêu tả, nghiên cứu và phân tích giá trị miêu tả của các phương tiện đi lại ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp tiếng Việt với tư liệu dồi dào, đa dạng và phong phú .Giáo trình là tài liệu giảng dạy quan trọng về phong cách học ở miền Bắc và có tiếng vang ( “ vượt tuyến ” ) cả ở các trường ĐH miền Nam Nước Ta .

• Các giáo trình, sách lưu hành nội bộ ở các trường Đại học: Giáo trình phong cách
  học tiếng Việt hiện đại, Cù Đình Tú – Lê Anh Hiền – Nguyên Nguyên Trứ, ĐHSP Việt Bắc;
  Mấy bài giảng về Phong cách học, Nguyễn Thái Hoà, ĐHSP Vinh, Tư liệu Phong cách học ,
  Đinh Xuân Hiền, ĐHSP Vinh; Phong cách học tiếng Việt hiện đại, Hoàng Trọng Phiến,
  ĐHTH Hà Nội; …

học văn bản, Đinh Trọng Lạc, Nxb Giáo dục đào tạo, 1994 ; Ngôn ngữ thơ Nước Ta, Hữu Đạt, Nxb Giáo dục đào tạo 1996 .

2. Thành tựu của ngành Phong cách học tiếng Việt

Cho đến nay, qua gần nửa thế kỷ nghiên cứu và điều tra, ngành phong cách học Nước Ta đã xử lý được 3 trách nhiệm :

• phân loại và miêu tả các phong cách tính năng ngôn từ ( ở dạng khái quát )
• Khảo sát giá trị, tiềm năng diễn đạt của các phương tiên ngôn từ tiếng Việt ( chưa sâu, còn chồng chéo với ngữ âm học, từ vựng học, ngữ pháp học )
• phân loại và miêu tả các phép tu từ ( ở dạng trong bước đầu cụ thể ) Bàng 2 : Số liệu so sánh bảng phân loại các phép tu từ của các tác giả Nước Ta với các tác giả Trung Quốc và Anh Mỹ

Tác giả, tác phẩm Tổng số các phép tu từ có trong bảng phân loại Cù Đình Tú 2001 17 Đinh Trọng Lạc 1995 62 Nguyễn Nguyên Trứ 1988 35 Nguyễn Thái Hoà 2004 53 Hoàng Kiến Lâm 1995 162 “ The Garden of Eloquence ” ( 1577 ) 184

HỌC III. ĐỐI TƯỢNG VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA PHONG CÁCH

Hiện nay, ngành Phong cách học Nước Ta đang chuyển qua tiến trình thứ hai với các tiềm năng sau : ( a ) Về phong cách ngôn từ, tập trung chuyên sâu nghiên cứu và điều tra các yếu tố :

• Phong cách học thể loại ( tin, quảng cáo, phóng sự, tiểu luận, tiểu thuyết, tuỳ bút, … )
• Phong cách học tâm lý – xã hội : phong cách giới tính, phong cách lứa tuổi, phong cách vùng miền, phong cách nghề nghiệp, phong cách thời đại, …
• Phong cách học lời nói ( phong cách ngôn từ cá thể ) : phong cách ngôn từ của nhà văn, nhà thơ, danh nhân văn hoá, nhà hoạt động giải trí chính trị – xã hội, … ( b ) Vê tu từ, tập trung chuyên sâu nghiên cứu và điều tra các yếu tố sau đây :
• Hệ thống hoá một cách không thiếu bảng phân loại các phép tu từ tiếng Việt
• Phân tích, khảo sát một cách nâng cao các phép tu từ theo hướng liên ngành ( Ngữ văn học ), hoặc theo hướng nhìn nhận lại từ quan điểm của Ngữ dụng học ( Pragmatics ), Ngôn ngữ học tri nhận ( Cognitive Linguistics )
• So sánh – so sánh các phép tu từ của tiếng Việt với phép tu từ của các ngôn từ khác .

VI. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA PHONG CÁCH HỌC

1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Phong cách học với tư cách là một khoa học về những quy luật miêu tả của ngôn từ đang có nhiều quan điểm khác nhau, thậm chí còn loại trừ nhau, về các yếu tố cơ bản : Đối tượng, nội dung và giải pháp điều tra và nghiên cứu. “ Đã có người ví đối tượng người tiêu dùng của phong cách học giống nhưchiếc phao bập bềnh, ở đấy nhà nghiên cứu vừa cố ghìm lại thì đã lập tức bị làn sóng cuốn trôi đi. ” [ Nguyễn Nguyên Trứ 1988, 9 ]

1. Cách hiểu Đối tượng nghiên cứu của phong cách học là tính biểu cảm của ngôn ngữ

Đây là cách hiểu về Phong cách học của Sác-lơ Ba-ly ( Charles Bally ). “ Trong cuốn “ Khảo luận về phong cách ” xuất bản vào năm 1902 và sau đó chẳng bao lâu, trong cuốn “ Giản yếu về phong cách ”, Sác-lơ Ba-ly – nhà phong cách nổi tiếng người Thụy Sĩ, người có công lao đáng trân trọng trong việc đặt nền móng cho khoa phong cách học văn minh, đã xác lập đối tượng người dùng của phong cách học như sau :“ Phong cách điều tra và nghiên cứu những sự kiện miêu tả của hoạt động giải trí ngôn từ ( tiếng Pháp : Le langage ) theo quan điểm của nội dung biểu cảm của chúng ; nghĩa là sự miêu tả những sự kiện của xúc cảm bằng hoạt động giải trí ngôn từ và tác động ảnh hưởng của những sự kiện của hoạt động giải trí ngôn từ so với sự cảm hứng ” .Trong số lượng giới hạn ấy, S. Ba-ly đã trình diễn lập luận của mình một cách mê hoặc, cứng rắn và ngặt nghèo .Ông cho rằng trong hoạt động giải trí ngôn từ mọi sáng tạo độc đáo được bộc lộ trong môi trường tự nhiên biểu cảm dưới một hình dáng nhất định. Chẳng hạn, khi đưa ra một câu cầu khiến, ta hoàn toàn có thể nói “ Làm cái này ” ( Tiếng Pháp Faites cela ! ) không mang chút gì ngôn từ đặc biệt quan trọng, trọn vẹn đứng trên bình diện thông tin thuần túy .Song cũng hoàn toàn có thể nói : “ Này ! Làm cái này ” ( T : Oh, faites cela ! ), “ Ồ ! Giá mà anh làm cái này ! ” ( T : Ah ! sivous vouliez faire cela ) “ Ừ ! làm được đấy ! ” ( Oh ! oui, faites le ) … để bộc lộ lòng mong ước, niềm kỳ vọng hoặc nỗi lúng túng của ta .Cuối cùng, hình thức của câu còn có năng lực mang dấu ấn những quan hệ xã hội giữa người phát ngôn và người đảm nhiệm. Chẳng hạn “ Làm cái này ” ( T : Faites cela ), “ Anh sung sướng làm cho cái này ! ” ( T : Voudries – vous faire cela ), “ Này ! Làm cho tao cái này ! ” ( T : Alles faites – moi cela ) v …Chính cái nội dung xã hội – biểu cảm được nhìn nhận trong mối quan hệ biện chứng với hoạt động giải trí ngôn từ đã trở thành đối tượng người dùng nghiên cứu và điều tra của phong cách học S. Ba-ly .Nhưng đáng chú ý quan tâm là cái nội dung xã hội – biểu cảm ấy lại chỉ được khảo sát trong hoạt động giải trí ngôn từ nói tự do ( khẩu ngữ ) mà thôi .

Hãy theo dõi cách làm việc của ông qua một ví dụ tiêu biểu:
“Bô này! Bô cầm cương như thế nào cái thằng trời đánh thánh vật kia? Bô có luôn
luôn nổi khùng với thứ chàng rể rá thủng của bô không?” (Chàng rể của ngài Poa-ri-ê).

S. Ba-ly trước hết, giống hệt ( tiếng Pháp : identifier ) thành ngữ “ rá thủng ” ( TP : Panièr percé ) với nghĩa cơ bản là “ tiêu xài hoang phí ” – cái tạo thành giá trị thông tin của thành ngữ .Sau đó, trên bình diện phong cách học, ông nhận xét : a ) Đó là một ẩn dụ có nội dung đơn cử, dễ cảm và sinh động b ) Về thực chất, ẩn dụ này tạo nên một ấn tượng khôi hài. c ) Cách nói này thuộc về hoạt động giải trí ngôn từ thân thương và phản ánh một quan hệ xã hội nhất định giữa hai người đối thoại .S. Ba-ly chỉ dừng ở đấy. Ông phủ nhận việc vấn đáp nghệ thuật và thẩm mỹ sử dụng ngôn từ mà tác giả đã phát minh sáng tạo, phủ nhận việc nhìn nhận xem cách nói ấy có tương thích với tính cách nhân vật hay có thích hợp tình thế và sắc tố của phiến đoạn hay không ? Những điều này S. Ba-ly nhìn

Source: https://thoitrangredep.vn
Category: Phong Cách